Ἱστορικά στοιχεῖα

Ἴχνη ἐγκατάστασης στό νησί ὑπάρχουν ἤδη ἀπό τήν Πρωτοκυκλαδική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.). Οἱ Μυκηναῖοι ἔφθασαν στη Σέριφο περίπου στά 1800 π.Χ., ἐνῶ εἶχαν προηγηθεῖ οἱ Κρητομινωίτες καί οἱ Φοίνικες, οἱ ὁποῖοι καί ἄρχισαν τήν ἐκμετάλλευση τῶν ὀρυχείων του (Μούτουλα, Γαλανῆς). Ἐδῶ μεγάλωσε ὁ Περσέας, ὁ μυθικός γιός τοῦ Δία καί τῆς Δανάης, ὁ ὁποῖος μόλις ἀνδρώθηκε, ἀποκεφάλισε τήν Μέδουσα γιά νά ἀπαλλάξει τή μητέρα του ἀπό τήν ἀσφυκτική ἐρωτική πολιορκία τοῦ Πολυδέκτη.

Ἡ Σέριφος γνώρισε μεγάλη ἀνάπτυξη τόν 6ο αἰώνα π.Χ. χάρη στά μεταλλεῖα. Τήν περίοδο αὐτή ἔγινε ἰωνική ἀποικία καί ὑπό τόν Ἑτεοκλῆ υἱοθέτησε τό δημοκρατικό πολίτευμα, ἐνῶ συμμετεῖχε στήν Ἀμφικτιονία τῆς Δήλου. Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ νησιοῦ εἶναι τόσο μεγάλη αὐτή τήν περίοδο ὥστε να διαθέτει καί δικό του νόμισμα.

Κατά τή διάρκεια τῶν Περσικῶν πολέμων ἡ Σέριφος συμμετέχει ἀρχικά στό πλευρό τῶν Περσῶν γιά νά πάρει ἀργότερα τό μέρος τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων. Στή συνέχεια ἐντάσσεται στήν Α' καὶ τή Β΄ Ἀθηναϊκή Συμμαχία, ἀποδεχόμενη την ἡγεμονική παρουσία τῆς Αθήνας. Τό 363 π.Χ. καταλαμβάνεται ἀπό τούς Μακεδόνες καί ἀργότερα ἀπό τούς Πτολεμαίους τοῦ βασιλείου τῆς Αἰγύπτου (306π.Χ.) ὥς τήν ἀνακατάληψή της ἀπό τούς Μακεδόνες τό 266π.Χ. Συμμετέχει, ἔμμεσα, στήν ἐκστρατεία τοῦ Μεγάλου Ἀλέξανδρου ἀφοῦ ὅλα τά σπαθιά τοῦ στρατεύματος ἦταν κατασκευασμένα ἀπό Σεριφιώτικο μέταλλο.

Τό 146 π.Χ., μαζί μέ τά ὑπόλοιπα ἐδάφη τῆς Ἑλλάδας πέφτει στά χέρια τῶν Ρωμαίων. Ἐξ αἰτίας τῆς συμμαχίας της μέ τόν Μιθριδάτη ΣΤ', οἱ Ρωμαῖοι τήν καταστρέφουν ὁλοσχερῶς τό 88π.Χ. Τό γεγονός αὐτό ὑπῆρξε ἡ ἀρχή μιᾶς μακρᾶς περιόδου παρακμῆς. Τό νησί χρησιμοποιεῖται ὡς τόπος ἐξορίας. Ἡ Ἑλληνιστική ἐποχή ἄφησε πίσω της πύργους καί κάστρα, τά ὁποῖα χρησίμευαν ὡς προστασία ἀπό τό πλῆθος τῶν πειρατικῶν ἐπιδρομῶν ἀπό τίς ὁποῖες ὑπέφερε ἡ Σέριφος τήν περίοδο αὐτή.

Κατά τή διάρκεια τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας τό νησί ἦταν τόπος ἐξορίας πολιτικῶν καταδίκων καί δέν παρουσίασε κάποια ἰδιαίτερη πρόοδο. Τό 1204 καταφθάνουν οἱ Φράγκοι, ξεκινᾶ ἡ περίοδος τῆς Ἐνετοκρατίας και τό νησί γνωρίζει νέα πολιτιστική και οἰκονομική ἀκμή. Οἱ Ἐνετοί ἔφεραν σκλάβους στό νησί καί ἡ λειτουργία τῶν μεταλλείων ἄρχισε ξανά μετά ἀπό περίπου 1.000 χρόνια, ὑπό τόν Ἐνετό ἄρχοντα Ἑρμόλαο Μινότο. Τό 1207 τό νησί ἐντάσσεται στό δουκάτο τοῦ Αἰγαίου ὑπό τόν Μάρκο Σανοῦδο. Ἀποτελεῖ ἀντικείμενο ἕριδας μεταξύ πολλῶν οἰκογενειῶν ὥς τήν καταστροφική ἐπιδρομή τοῦ Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα (1537). Ἡ Σέριφος δέχεται πλῆθος πειρατικῶν ἐπιδρομῶν καί σέ αὐτή τήν περίοδο.

Τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας γίνεται φόρου ὑποτελής στόν Σουλτάνο, μέχρι τήν ἔνταξή της στο ὀθωμανικό κράτος τό 1566 καί τήν παραχώρηση τῆς διοίκησής της στόν Ἑβραῖο Ἰωσήφ Νάζι. Στά χρόνια τῆς τουρκοκρατίας σταματᾶ ἡ λειτουργία τῶν μεταλλείων. Στήν ἀνάγκη προστασίας ἀπό Τούρκους και πειρατές χρωστᾶ τή μορφολογία του ὁ κύριος οἰκισμός τοῦ νησιού, ἡ Χώρα, μέ τά σπίτια της σ' ἕνα τέλειο κλειστό κύκλο. Τήν ὀχύρωση ὁλοκλήρωναν οἱ 6 βαριές πύλες («Λότζιες») μέ πολεμίστρες στήν περίμετρο.

Μετά τό 1830 καί τήν ἔνταξη τῆς Σερίφου στήν ἑλληνική ἐπικράτεια, πολλοί κάτοικοί της μεταναστεύουν στήν Αἴγυπτο καί σέ ἄλλες περιοχές τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας.

Τό 1941 ἡ Σέριφος ἐντάχθηκε στήν Ἰταλική διοίκηση, στό πλαίσιο τῆς κατοχῆς τῶν ἑλληνικών ἐδαφῶν ἀπό τίς Δυνάμεις τοῦ Ἄξονα, ἐνῶ μετά τή συνθηκολόγηση τῆς Ἰταλίας, τό 1943, τό νησί ἐντάσσεται στή γερμανική διοίκηση μέχρι τήν ἀπελευθέρωσή του.

Στά νεότερα χρόνια, ἡ ἱστορία τοῦ νησιοῦ συνδέθηκε μέ τά μεταλλεῖα του. Τό 1867 δίνεται ἡ πρώτη ἐπίσημη ἄδεια ἐξόρυξης τοῦ μεταλλεύματος. 

Ἡ μεγάλη ἀπεργία τῶν μεταλλωρύχων

Τό 1884 ἡ γνωστή ἀπό τό Λαύριο γαλλική ἑταιρεία "Σπηλιαζέζα" ἀναθέτει στόν γερμανό μεταλλειολόγο Αἱμίλιο Γκρόμαν τή διεύθυνση τῶν ἐργασιῶν ἐξόρυξης μεταλλεύματος στὴ Σέριφο.

Τά συνεχῆ θανατηφόρα ἀτυχήματα, τά χαμηλά ἡμερομίσθια, ἡ ἔλλειψη μέτρων ἀσφαλείας, τό ἐξαντλητικό ὡράριο καί ἡ σκληρή διοίκηση τοῦ Γκρόμαν ὁδήγησαν στή μεγάλη ἀπεργία τῶν μεταλλωρύχων τόν Αὔγουστο τοῦ 1916. Τό Ὑπουργεῖο Οἰκονομίας δέν ἀνταποκρίθηκε στά ἔντονα διαβήματα τοῦ προέδρου τοῦ Σωματείου Μεταλλευτῶν, Κωνσταντίνου Σπέρα. Ἡ ἀπεργία ἐξελίχθηκε σέ ἐξέγερση καί οἱ μεταλλωρύχοι κατέλαβαν γιά 15 ἡμέρες τή σκάλα φόρτωσης στό Μεγάλο Λιβάδι, μήν ἀφήνοντας κανένα καράβι νά φορτώσει. Ξεκινοῦν ὑποτίθεται συνομιλίες μέ την ἐπιτροπή τῶν ἀπεργῶν, ἀλλά ἡ χωροφυλακή συλλαμβάνει ὅλα τά μέλη τῆς ἐπιτροπῆς καί ζητᾶ ἀπό τούς 1400 συγκεντρωμένους κατοίκους στή σκάλα να διαλυθοῦν. Τό πλῆθος ἀρνήθηκε καὶ ἀκολούθησε ἄγρια συμπλοκή. Τὰ αἱματηρά γεγονότα θά στοιχίσουν τή ζωή σέ τέσσερεις ἐργάτες καί δύο χωροφύλακες, ἐνῶ θὰ ἀφήσουν πίσω τους καί τριάντα τραυματίες. Πρόκειται γιά τήν πρώτη αἱματηρή ἐργατική ἐξέγερση στήν Ἑλλάδα τῶν νεότερων χρόνων. Τό σωματεῖο πέτυχε τῆν αὔξηση τῶν ἡμερομισθίων, τήν καθιέρωση τοῦ ὀκτάωρου στίς ὑπόγειες ἐργασίες καί τόν ἔλεγχο τοῦ Ταμείου Αὐτοβοήθειας.

Μετά τό τέλος τοῦ Πολέμου οἱ Γκρόμαν ἐκδιώχθηκαν ἀπό τό νησί ὡς συνεργάτες τῶν Γερμανῶν. Ἕναν αἰῶνα μετά τά μεταλλεῖα διέκοψαν ὁριστικά τή λειτουργία τους τό 1964.