Εἴχαμε ἐπιλέξει νά μείνουμε σέ ἕνα μικρό ξενοδοχεῖο στήν παλιά πόλη, στήν ὁποία καί ἔγινε ἡ περιπατητική ξενάγηση. Στήν καρδιά τῆς παλιᾶς πόλης δεσπόζει ὁ ἐπιβλητικός καθεδρικός τοῦ Santiago, ἀπ' ὅπου ξεκινοῦν τά ἀτελείωτα σκαλάκια πού ἀνεβαίνουν μέχρι τήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Νικολάου, πού χρονολογεῖται ἀπό τό 1756. Ἀκριβῶς μπροστά στόν καθεδρικό, στήν μικρή πλατεΐτσα πού πλημμυρίζει τραπέζια καί καρέκλες ἀπό τά παρακείμενα μπάρ, ἐνώνονται οἱ λεγόμενοι «Ἑπτά Δρόμοι», πού συναποτελοῦσαν ὅλη - ὅλη τήν πόλη τοῦ Μπιλμπάο ἀπό τήν ἵδρυσή της τόν 13ο αἰώνα μέχρι τόν 16ο αἰώνα, ὁπότε καί ἄρχισε νά κτίζεται τό Ensanche, ἡ «ἐπέκταση», πού ἔδωσε τό ὄνομά της στή γειτονιά πού βρίσκεται στήν ἀπέναντι πλευρά τοῦ ποταμοῦ.

Στόν λαβύρινθο τῶν ἑπτά δρόμων ἀνακαλύπτεις ἀρχιτεκτονικά διαμάντια. Κάθε λίγο σταματούσαμε γιά νά θαυμάσουμε ἀκόμη μία ἀπό τίς ὑπέροχες προσόψεις τῶν παλιῶν κτιρίων. Μιά ζωντανή περιοχή, πού δεν ἔχει παραδοθεῖ στόν τουρισμό. Ὑπάρχουν πολύ λίγα μικρά ξενοδοχεῖα, καί κατά τά ἄλλα τά περισσότερα σπίτια κατοικοῦνται ἀπό μποέμ, ἀριστερούς ἤ ἀναρχικούς νεολαίους, ὅπως μᾶς ἐξήγησε ἡ Σουζάνα. «Εἶναι τά Ἐξάρχεια τοῦ Μπιλμπάο». Μπαράκια πού σερβίρουν λαχταριστά pintxos , gourmet ἐστιατόρια, μαγαζάκια μέ βιβλία, ροῦχα, παιχνίδια ἤ ὅλα αὐτά μαζί, χαριτωμένα παγκάκια μέ θέα σέ γοητευτικά γοτθικά, ἀναγεννησιακά καί ρομανέσκ κτίρια καί ἀτμοσφαιρικά, ανήλιαγα σοκάκια. 

Ἱστορία τοῦ Μπιλμπάο

Ἡ πανέμορφη πόλη, ὅπως τή βλέπουμε σήμερα, δέν ὑπῆρχε πρίν το 1997! Οἱ διηγήσεις ἀναφέρονται σέ μία ἀπό τίς πιό ἄσχημες βιομηχανικές πόλεις τοῦ κόσμου. Τό Μπιλμπάο ξεκίνησε ὡς οἰκισμός ναυτικῶν, στίς ἐκβολές τοῦ ποταμοῦ Nervión. Οἱ κάτοικοι ἐξήγαγαν τόσο τό σιδηρομετάλλευμα, πού βρισκόταν σέ ἀφθονία κατά μῆκος τῆς ἀνατολικῆς ὄχθης τοῦ ποταμοῦ, ὅσο καί τά προϊόντα τῶν σιδηρουργείων τους, πού ἔγιναν περιζήτητα στήν Εὐρώπη. Σέ αὐτόν τόν οἰκισμό ναυτικῶν καί σιδηρουργῶν, ὁ Don Diego López de Haro, ἄρχοντας τῆς Biscay, τό 1300, ἔδωσε τό προνόμιο τῆς αὐτοδιοίκησης. Τό 1511 ἡ πόλη ἀπέκτησε τό δικαίωμα, ὅπως καί τό Μποῦργκος, να ἔχει τό δικό της ἐμπορικό δικαστήριο καί νά ἐκδίδει νόμους μέ τή μορφή διαταγμάτων. Τό τελευταῖο ἀπό αυτά (1737), ἀποτέλεσε τή βάση τοῦ πρώτου ἰσπανικού ἐμπορικοῦ κώδικα τό 1829. Τόν 18ο αἰώνα τό Μπιλμπάο εἶχε μεγάλη εὐημερία ἀπό τό ἐμπόριο μέ τίς ἀποικίες τῆς Ἰσπανίας στήν Ἀμερική. Ἡ πόλη λεηλατήθηκε ἀπό τά γαλλικά στρατεύματα στόν πόλεμο τῆς Χερσονήσου (1808–14) καί ἠττήθηκε τέσσερις φορές κατά τή διάρκεια τῶν Καρλικῶν Πολέμων. Αὐτοί οἱ ἀγῶνες δημιούργησαν ἰσχυρό κοινοτικό πνεῦμα, τό ὁποῖο μετά τό 1874 στράφηκε στήν ἐκβιομηχάνιση. 

Καρλικοί Πόλεμοι

Ὁ ὅρος Καρλικοί Πόλεμοι (στά ἱσπανικά, Guerras Carlistas) περιγράφει τούς τρεῖς ἐμφύλιους πολέμους πού ἔγιναν στήν Ἰσπανία κατά τόν 19ο αἰώνα. Ἡ διαμάχη ξεκίνησε ὅταν ὁ βασιλιάς τῆς Ἰσπανίας, Φερδινάνδος Ζ΄ ὅρισε τήν ἀνήλικη κόρη του Ἰσαβέλλα διάδοχο τοῦ θρόνου, ἀντί τοῦ μικρότερου ἀδερφοῦ του, Κάρλο-Μαρία κόμη τῆς Μολίνα. Γύρω ἀπό τούς δύο αὐτούς χαρακτῆρες συγκεντρώθηκαν σταδιακά οἱ δύο ἀντιμα-χόμενες πλευρές τῆς ἰσπανικῆς κοινωνίας, οἱ φιλελεύθεροι καί οἱ ἀπολυταρχικοί-συντηρητικοί, γνωστοί ὡς Καρλιστές. Οἱ μέν ὑποστήριζαν τή δημιουργία ἑνός συγκεντρωτικοῦ κράτους, πού θά ἀπεμπόλυε τούς τοπικούς νόμους τῶν διαφόρων περιοχῶν καί θά μείωνε τή δύναμη τῆς ἐκκλησίας˙ σταδιακά υἱοθέτησαν τή θέση ὑπέρ τῆς δημοκρατίας. Οἱ συντηρητικοί ἀντίθετα φάνηκαν θεωρητικά νά ὑποστηρίζουν τούς τοπικούς νόμους καί ἀντιτάσσονταν ἀπόλυτα στή μείωση τῆς ἐπιρροῆς τῆς ἐκκλησίας. Τό σύνθημά τους ἦταν «Θεός, Πατρίδα καί Βασιλιάς».

Βρέθηκαν ἑπομένως ἀντιμέτωπες οἱ δύο τάσεις πού θά στιγμάτιζαν τήν Ἰσπανία γιά τόν ἑπόμενο αἰώνα καί μέχρι τόν ἰσπανικό ἐμφύλιο: ἡ φιλελεύθερη πού προσπαθοῦσε νά ἐπιβάλει ἕναν ταχύ πολιτικό καί οἰκονομικό ἐκσυγχρονισμό δίχως νά λαμβάνει ὑπ' ὅψη τήν ἀπουσία βάσεων πάνω στίς ὁποῖες θά μποροῦσε νά τόν στηρίξει καί ἡ παραδοσιακoκρατική πού ἀντιτίθετο στίς ἐπιθέσεις τῶν ἐκσυγχρονιστῶν ἐναντίον τῆς ἐκκλησίας, τῶν ἱστορικῶν νόμων τῶν περιοχῶν καί τῆς μοναρχίας.

Οἱ συγκρούσεις διαδραματίστηκαν κυρίως στη Χώρα τῶν Βάσκων, οἱ ἐπαρχίες τῆς ὁποίας ἔχαιραν εἰδικοῦ νομοθετικοῦ πλαισίου, τῶν Fueros, καί στά πρώην ἠπειρωτικά ἐδάφη τοῦ Στέμματος τῆς Ἀραγώνας, περιοχές πού στερήθηκαν τούς παραδοσιακούς τους νόμους μετά τό τέλος τοῦ Πολέμου τῆς Ἰσπανικής Διαδοχῆς. 

Παρ' ὅλες τίς διαμάχες, τό Μπιλμπάο συνέχισε νά ἀναπτύσσεται. Τό 1862, ἔφτασε ὁ σιδηρόδρομος στήν πόλη. Ἀπό τό 1875 καί μετά, ὑπῆρξε μιά πρωτόγνωρη ἀνάπτυξη, βασισμένη στά κοντινά ὀρυχεῖα, τό ἐμπόριο καί το λιμάνι. Ταυτόχρονα, τό Μπιλμπάο ἔγινε γνωστό γιά τίς σημαντικές βιομηχανίες σιδήρου καί χάλυβα καί τά ναυπηγεῖα, πού ἔγιναν βασικός μοχλός τῆς οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης. Ἐκεῖνος ὁ αἰώνας εἶδε ἐπίσης τή δημιουργία τῆς Banco de Bilbao (1857) καί τῆς Banco de Bizkaia (1901), τραπεζῶν πού ἔγιναν σύμβολα ἐξουσίας, καί, στό τέλος τοῦ αἰώνα, τοῦ Χρηματιστηρίου (1890).

Ἡ πόλη καί ἡ γύρω περιοχή ὑπέστησαν ριζική μεταμόρφωση. Τήν οἰκονομική ἀνάπτυξη ἀκολούθησε μιά περίοδος ἀστικῆς ἐπέκτασης. Μερικά ἀπό τά μεγάλα ἔργα τῆς πόλης καί πολλά ἀπό τά ἐμβληματικά της κτίρια χρονολογοῦνται ἀπό ἐκείνη τήν ἐποχή, ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα. Κατασκευάστηκαν δεντρόφυτες λεωφόροι, εὐθύγραμμοι δρόμοι καί μονοπάτια γιά περιπάτους. Ἡ νέα ἀρχιτεκτονική σηματοδότησε τή δημιουργία τοῦ σύγχρονου Μπιλμπάο. Ἡ πλατεία Plaza Nueva, τό σημερινό Δημαρχεῖο ἤ τό Θέατρο Arriaga, ἐμπνευσμένο ἀπό τήν Ὄπερα τοῦ Παρισιοῦ, ἦταν μερικά ἀπό τά νέα σύμβολά της.

Στίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰώνα, τό Μπιλμπάο ἦταν ἡ οἰκονομική δύναμη τῆς Χώρας τῶν Βάσκων καί μία ἀπό τίς σημαντικότερες τῆς Ἰσπανίας. Τό 1900 ἰδρύθηκαν τά ναυπηγεῖα Euskalduna καί τό 1902 ἄρχισε νά λειτουργεῖ τό Altos Hornos de Vizcaya (AHV). Ἡ τελευταία ἦταν ἡ μεγαλύτερη ἑταιρεία στήν Ἰσπανία, γιά μεγάλο μέρος αὐτοῦ τοῦ αἰώνα, καί ἦταν τό ἀποτέλεσμα τῆς συγχώνευσης πολλῶν ἐπιχειρήσεων σιδήρου καί χάλυβα τῆς Bizkaia. Ἡ θεαματική ἀνάπτυξη τοῦ Μπιλμπάο συνοδεύτηκε ἀπό μιά σημαντική πολιτιστική ανάπτυξη, ἡ ὁποία θά διαταραχθεῖ ἀπό τόν Ἰσπανικό Ἐμφύλιο (1936-1939).

Ἡ πλατεία μπροστά ἀπό τό Θέατρο Arriaga.

Τά δύσκολα χρόνια

Στίς 31 Αὐγούστου 1936, τά ἀεροπλάνα τοῦ Φράνκο ἐπιτέθηκαν γιά πρώτη φορά στήν πόλη. Λίγες ἑβδομάδες ἀργότερα τό Μπιλμπάο καί ἄλλες κοντινές πόλεις ἔγιναν στόχος ὀβίδων. Οἱ γερμανικές δυνάμεις ἐπέστρεψαν μέ ἐμπρηστικές βόμβες. Τόν Μάιο τοῦ 1937, τό Μπιλμπάο πολιορκήθηκε μέχρι τίς 19 Ἰουνίου, καταστράφηκαν ὅλες οἱ γέφυρες καί ἡ πόλη καταλήφθηκε ἀπό τά βουνά. Τέλος, οἱ δυνάμεις τοῦ Φράνκο βομβάρδισαν και κατέστρεψαν τό Μπιλμπάο. Ἦταν τό τέλος τῆς δικαιοδοσίας τῆς βασκικῆς κυβέρνησης καί ἀκολούθησε μιά μακρά μεταπολεμική περίοδος γιά τήν πόλη.Πολλές παράνομες καί κρυφές μορφές λαϊκῆς ὀργάνωσης ἀναπτύχθηκαν ἐπί Φράνκο. Αὐτό το ἐκτός νόμου ἐργατικό κίνημα ἔγινε ἰσχυρότερο κατά τή δεκαετία τοῦ 1970. Σύντομα οἱ ἀποβάθρες τοῦ Μπιλμπάο ἔγιναν σκηνικό βιομηχανικῆς σύγκρουσης. Ἡ εὐαισθητοποίηση αὐξανόταν ἐξαιτίας τῶν φρικτῶν συνθηκῶν ἐργασίας, τῶν ἐξαιρετικά χαμηλῶν μισθῶν, τῆς ἔλλειψης ἐκπαίδευσης και τῆς ἔντονης ρύπανσης.

Οἱ Βάσκοι πολέμησαν σθεναρά στή δημοκρατική πλευρά. Ἡ ἐπικράτηση τοῦ Φράνκο ἔφερε ἀπαγορεύσεις, θέτοντας ἐκτός νόμου τή Βάσκικη γλώσσα, ἀφαιρώντας τά «fueros» καί ὅλα τά ὑπολείμματα αὐτονομίας. 

Ἐπί Φράνκο, ὁ κρυφός ἐθνικισμός ἤκμασε καί τό 1959, τό ἐπαναστατικό κίνημα τῆς ἀνεξαρτησίας τῶν Βάσκων μετατράπηκε σέ ἔνοπλη, τρομακρατική σέ ὀργάνωση, τήν ETA, ἡ ὁποία προσπάθησε νά κερδίσει τήν ἀνεξαρτησία τῆς Χώρας των Βάσκων «μέ κάθε μέσο». Τό ἐπαναστατικό κίνημα ἔδωσε τό ἄλλοθι στήν ἰσπανική κυβέρνηση νά γίνει ἀκόμη πιο κατασταλτική, ἐνῶ οἱ νεαροί Βάσκοι ἔβραζαν ἀπό ἐθνικιστική θέρμη, κουβαλώντας κρυφά φύλλα ἀπό τά δέντρα τῆς Γκερνίκα στίς τσέπες τους, ὡς σύμβολο τῆς ταυτότητάς τους καί τῆς ἀποφασιστικότητάς τους γιά ἀνεξαρτησία. Ἡ βάσκικη γλώσσα συνέχισε νά ὁμιλεῖται παρανόμως. Ἡ δικτατορία κράτησε μέχρι τό 1975. Τό Μπιλμπάο ἦταν σχεδόν μοναδικό σέ μιά χώρα πού ἔμενε ὅλο καί πιό πίσω ἀπό τήν ὑπόλοιπη Εὐρώπη. Εἶχε τό ἐργατικό δυναμικό, τίς δεξιότητες, τίς πρῶτες ὕλες, τίς ὑποδομές, τά συστήματα παραγωγῆς καί τούς διεθνεῖς δεσμούς γιά νά κρατηθεῖ, ἔναντι μιᾶς σχετικά καθυστερημένης χώρας. Ὅμως, κατά εἰρωνικό τρόπο, ἡ μεγαλύτερη ἀνάπτυξη τῆς πόλης συνέβη κάτω ἀπό τή «σιδηρά γροθιά» τοῦ Φράνκο μεταξύ 1950 καί 1970. Τό τίμημα ἦταν τό ὑψηλό ἐπίπεδο ρύπανσης, βιομηχανικῆς καί περιβάλλοντικῆς. Ρύπανση πού δέν συγκρίνεται μέ ἄλλες δυτικοευρωπαϊκές πόλεις. 

Ἕως τά τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1980 ἦταν, κατά κάποιον τρόπο, ἡ βιομηχανική πρωτεύουσα τῆς Ἰσπανίας. Ἐργάτες ἀπό κάθε ἄκρη τῆς Ἰσπανίας ἔρχονταν ἐδῶ νά βροῦν δουλειά. Δημιουργήθηκαν σιγά σιγά παραγκουπόλεις προκειμένου νά στεγαστοῦν. Μόλις τή δεκαετία τοῦ 1970, τό Μπιλμπάο κατασκεύασε ἐργατικές πολυκατοικίες μέ φρενήρεις ρυθμούς μέ κρατικές ἐπιδοτήσεις, σέ ἀντικατάσταση τῶν "chabolas", γιά τή στέγαση τοῦ ἐργατικού δυναμικοῦ σέ βασικές, ἀξιοπρεπεῖς συνθῆκες. Μια διαδικασία πού εἶχε ξεκινήσει ἀπό το 1950

Καθώς τό κόστος τῶν ἀπαραίτητων ὑποδομῶν (σχολεῖα, ὑγεία, καλύτερο νερό, συγκοινωνίες) αὐξήθηκε, ἡ πόλη πάλεψε νά συμβαδίσει μέ τόν ρυθμό περιβαλλοντικῆς ζημιᾶς πού εἶχε προκληθεῖ ἀπό τή βαριά βιομηχανία. Κατά τή μεταπολεμική περίοδο, ὅταν ἡ πόλη ἤκμαζε, τό περιβάλλον, μέσα καί γύρω ἀπό τήν πόλη, κατέρρεε τόσο γρήγορα ὅσο ἀντικαθιστοῦσαν τίς "chabolas" τῶν ἐργατῶν. Δέν ὑπῆρχε καμία κυβερνητική δράση καί κανένας περιβαλλοντικός ἔλεγχος – προκειμένου νά κρατηθοῦν τά ἰσπανικά προϊόντα φθηνά βραχυπρόθεσμα. Τή δεκαετία τοῦ 1970 ἡ πόλη πιάστηκε στή παγίδα. Τό αὐξανόμενο κόστος, ἡ αὐξανόμενη ρύπανση καί ὁ αὐξανόμενος πληθυσμός συνδυάστηκαν μέ δραματικές οἰκονομικές αλλαγές.

Μετά τήν οἰκονομική ἄνθηση, ἡ βιομηχανία σιδήρου καί χάλυβα ἐπλήγη ἀπό μιά βαθιά κρίση, πού ἀνάγκασε τήν πόλη νά ἐπανεξετάσει τή βάση τῆς οἰκονομικῆς της ἀνάπτυξης. Τό 1988 ἔκλεισε μία ἀπό τίς ναυαρχίδες τῆς ἐποχῆς, τά ναυπηγεῖα Euskalduna. Οἱ ἐργάτες ἀντιστάθηκαν στό κλείσιμο γιά πολλά χρόνια μέ διαδηλώσεις καί ἔντονες συγκρούσεις μέ τίς ἀρχές. Ὅταν καί τά μεταλεῖα ἔκλεισαν, στέρεψαν, ἑκαντοντάδες ἐργάτες ἔμειναν ἄνεργοι. Πολλοί ἀναζήτησαν ἀλλοῦ μεροκάματο. Ἡ φτώχεια μεγάλη, οἱ συνθῆκες ζωῆς πολύ δύσκολες. Οἱ πλημμύρες τοῦ Nervion συχνές, καί ὁρισμένες φορές μέ νεκρούς. Ἡ τελευταία μόλις στά μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ '80. Τό Μπιλμπάο ἔγινε μιά πόλη φάντασμα…

Ὅταν τελικά ἀνέλαβε ἐκλεγμένη κυβέρνηση τό 1978, ὅλα τά σημάδια τῶν πρώιμων βιομηχανικῶν προβλημάτων ἦταν ἐκεῖ, ἐκ παραλλήλου βέβαια μέ τήν εὐφορία γιά τήν ἀποκατάσταση τῆς δημοκρατίας. Ἡ Χώρα τῶν Βάσκων ἐξασφάλισε εὐνοϊκή συμφωνία μέ τήν κεντρική ἰσπανική κυβέρνηση. Ἰσχυρή περιφερειακή αὐτονομία προσφέρεται σέ ὅλες τίς περιοχές τῆς Ἰσπανίας. Ὑπῆρξε ὅμως καί ἕνα εἰδικό «καθεστώς αὐτονομίας» γιά τήν περιοχή τῶν Βάσκων πού ἔδωσε πλήρη αὐτονομία στην εἴσπραξη τῶν φόρων. Ἡ Χώρα τῶν Βάσκων καταβάλλει ἕνα μικρό ἐτήσιο ποσοστό (cupo) στήν κεντρική κυβέρνηση, ὡς ἀποζημίωση γιά τίς ὅποιες ὑπηρεσίες παρέχει στήν Χώρα των Βάσκων. Ὡς σχετικά πλούσια περιοχή σέ μία σχετικά φτωχή χώρα, αὐτό ἔδωσε στό Μπιλμπάο καί στίς ἐπαρχίες τῶν Βάσκων μιά ἰσχυρή οἰκονομική βάση γιά τήν ἀνάπτυξη.

Σέ κάθε ἐπίπεδο, ἦταν διαθέσιμοι εἰδικοί πόροι καί τό Μπιλμπάο ἐπωφελήθηκε, ὄχι μόνο ἐπειδή ἦταν μιά πλούσια πόλη, ἀλλά ἐπειδή ἡ Χώρα τῶν Βάσκων στό σύνολό της τό χρειαζόταν νά ἀνθίσει. Οἱ περιφερειακές, ἐπαρχιακές καί τοπικές κυβερνήσεις εἶναι ὑπεύθυνες γιά τή χρηματοδότηση ὅλων τῶν υπηρεσιῶν (οἰκονομίας, ἀπασχόληση, ἐκπαίδευση, μεταφορές, κατάρτιση, αὔξηση φόρων, διανομή πόρων, σχεδιασμός καί περιβάλλον).

 Αὐτό τό ἰδιαίτερο φορολογικό καθεστώς εἶναι ἀντικείμενο θαυμασμοῦ, ἀλλά και ζήλειας, ἀπό τή μεγαλύτερη σέ ἔκταση καί ἰσχυρότερη περιοχή τῆς Καταλονίας. Ἀνεπίσημη δημοσκόπηση διεξήχθη ἀπό Καταλανούς ἐθνικιστές τόν Νοέμβριο τοῦ 2014, μέ τό 80% αὐτῶν νἀ ψηφίζουν ὑπέρ τῆς ανεξαρτησίας. Ἡ ψηφοφορία κρίθηκε παράνομη ἀπό τήν ἰσπανική κυβέρνηση. Οἱ ἐκλογές προκηρύχθηκαν τόν Σεπτέμβριο τοῦ 2015 μέ τά καταλανικά ἐθνικιστικά κόμματα νά κερδίζουν τήν ἀπόλυτη πλειοψηφία καί διεκδικώντας τό ἀποτέλεσμα ὡς de facto ψῆφο ὑπέρ τῆς ἀνεξαρτησίας. Γνωρίζουμε ὅλοι ἀπό τά πρόσφατα γεγονότα ὅτι κάτι τέτοιο δέν ἔγινε.

Τό Μπιλμπάο καί ἡ Χώρα τῶν Βάσκων ἀντιμετωπίστηκαν καί ἐξακολουθοῦν νά ἀντιμετωπίζονται ὡς εἰδικές περιπτώσεις λόγω τῆς ἐγγενοῦς ἀπειλῆς βίας ἀπό τήν ETA. Μολονότι ἡ ἐκεχειρία τηρεῖται –ἔστω και δύσκολα– ἀπό τό 2006, ὑπάρχει ἕνα σταθερό πολιτικό ὑπόγειο ρεῦμα ἐθνικισμοῦ, καί τό Ἐθνικιστικό Κόμμα τῶν Βάσκων βρίσκεται στήν ἐξουσία σέ ὅλα τά ἐπίπεδα (περιφέρεια, ἐπαρχίες, τοπική αὐτοδιοίκηση). 

Ἡ μεταμόρφωση τοῦ Μπιλμπάο

Ἤδη ἀπό τό 1973, ἕνα μεγαλεπήβολο σχέδιο ἀποκατάστασης ἐκπονήθηκε γιά νά ἀνανεώσει τήν τοπική (καί περιφερειακή) οἰκονομία καί νά ἀναζωογονήσει τό Μπιλμπάο ὡς πόλη ὑπηρεσιῶν. Τό 1981 ἡ Ἱσπανία, ὅπως καί ἡ Ελλάδα, μπῆκε στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση. Τήν ἑπόμενη δεκαετία ἀκολούθησαν τεράστιες ἀλλαγές, ἡ πόλη ἀποβιομηχανο-ποιήθηκε, ἡ ἀνεργία αὐξήθηκε κατακόρυφα, ὅλα ἄλλαξαν. Ἡ τοπική κυβέρνηση ἔπρεπε νά κάνει κάτι γιά νά ἀντιστρέψει τήν κατάσταση.

Ἡ διαδικασία ξεκίνησε τό 1992 μέ τήν ἵδρυση τῆς Bilbao Ría 2000 (Δημόσια Ἑταιρεία Ὑπεύθυνη γιά τήν Ἀστική Ἀναγέννηση τοῦ Μητροπολιτικοῦ Μπιλμπάο) μιᾶς ὑπηρεσίας γιά τήν ἀποκατάσταση ὑποβαθμισμένων καί βιομηχανικῶν περιοχῶν, μέ ἔργα περιβαλλοντικά, μεταφορῶν καί ἀστικῆς ἀνάπτυξης. Τό σχέδιο πέτυχε, ἀπ' ὅτι φαίνεται περίτρανα σήμερα, ἔχοντας μετατρέψει τό Μπιλμπάο σέ πόλη ἀναφορᾶς ὅσον ἀφορᾶ τόν μετασχηματισμό μιᾶς πόλης.

Ἡ ἐκπληκτική μεταμόρφωση τοῦ Μπιλμπάο ἀναγνωρίστηκε διεθνῶς καί κέρδισε και βραβεῖα. Τό 2010, κέρδισε τό 1ο Βραβεῖο Παγκόσμιας Πόλης Lee Kuan Yew, γνωστό καί ὡς βραβεῖο Νόμπελ γιά καινοτόμες πόλεις. Τούς πρώτους μῆνες τοῦ 2013, ὁ Δήμαρχος Iñaki Azkuna κέρδισε τό βραβεῖο World Mayor Prize 2012, σέ ἀναγνώριση τῆς μετατροπῆς τῆς πόλης ἀπό βιομηχανικό κέντρο σέ σημαντικό τουριστικό καί καλλιτεχνικό προορισμό.

GugenheimMuseum

Ἀναμφισβήτητα ἡ ἵδρυση τοῦ Μουσείου στήν πόλη εἶχε καθοριστικό ρόλο στή μεταμόρφωση τοῦ Μπιλμπάο. Οἱ Βάσκοι το γνώριζαν και διεκδίκησαν τήν κατασκευή τοῦ μουσείου στην πόλη τους. Λέγεται ὅτι τό «ἔκλεψαν» ἀπό τήν πόλη τοῦ Ἴνσμπρουγκ, στην Αὐστρία, με τήν ὁποία εἶχαν ἀρχικά συμφωνήσει οἱ Gugenheim.

Εἶναι τόσο ἐπιβλητικό τό κτίριο πού μιά βόλτα στίς ὄχθες τοῦ ποταμοῦ Νervion πού διασχίζει τήν πόλη εἶναι πραγματικά ἡ ἰδανική ἐπιλογή γιά περίπατο! Tό σχῆμα τοῦ κτιρίου, πού θυμίζει μεγάλο καράβι, ἦταν ἰδέα τοῦ Ἀμερικανοῦ ἀρχιτέκτονα Φράνκ Γκέρι γιά νά τιμήσει τό βιομηχανικό παρελθόν τῆς πόλης μέ τά μεγάλα ναυπηγεῖα. Τά ὑλικά πού κυριαρχοῦν στήν κατασκευή του εἶναι τό μπετόν καί τό σίδερο. Τό μουσεῖο ἐγκαινιάσθηκε τό 1997, ἀπό τόν τότε βασιλιά τῆς Ἰσπανίας, Χουάν Κάρλος, ἐνῶ ἔχει ἐπαινεθεῖ ἀπό τόν κόσμο τῆς ἀρχιτεκτονικῆς καί θεωρεῖται ἕνα ἀπό τά σημαντικότερα κτίρια πού κατασκευάστηκαν τόν 20ό αἰώνα.

Ἕνα κουτάβι ὕψους σχεδόν 12,5 μέτρων, καλυμμένο μέ λουλούδια καί μιά ἀράχνη Maman ὕψους 9 μέτρων στέκονται στήν περίμετρο. Ἀκριβῶς πάνω ἀπό τό Guggenheim βρίσκεται ἡ ἐμβληματική γέφυρα Puente de la Salve. Τό ἔντονο κόκκινο χρῶμα του μεταδίδει κυριολεκτικά τήν ἀτμόσφαιρα τοῦ Μπιλμπάο.

Τά χαμένα παιδιά τῶν Βάσκων

Τά παιδιά πού ἐκπατρίστηκαν κατά τή διάρκεια τοῦ Ἰσπανικού Ἐμφυλίου Πολέμου ἔμειναν γνωστά ὡς «Βάσκοι πρόσφυγες», ἀκόμη κι ἄν ἦταν ἀπό διάφορα μέρη τῆς χώρας. Μεταφέρθηκαν στή Βρετανία, τό Βέλγιο, τή Σοβιετική Ἕνωση, ἄλλες εὐρωπαϊκές χώρες καί τό Μεξικό. Ἐπιβιβάστηκαν στό Μπιλμπάο μέ βάρκες πού ναύλωσε ἡ βασκική κυβέρνηση, πιστή στή Δημοκρατία. Ὁρισμένα παιδιά μπόρεσαν νά ἐπιστρέψουν στήν Ἰσπανία μετά τό τέλος τοῦ ἐμφυλίου, ὅπου ἐπανενώθηκαν μέ τούς γονεῖς ἤ τούς συγγενεῖς τους, ἄν ἦταν ἀκόμα ζωντανοί. Αὐτό δεν ἴσχυσε γιά τά παιδιά πού στάλθηκαν στή Σοβιετική Ἔνωση, μέ συμφωνία ἐπί τοῦ θέματος Φράνκο καί Στάλιν. Οἱ ζωές ὅσων ἔμειναν στή Ρωσία ἦταν τόσο κακές ὅσο καί στήν Ἰσπανία κατά τή διάρκεια τῶν βομβαρδισμῶν. Τοποθετήθηκαν προσωρινά σέ ὀρφανοτροφεία καί μεταφέρονταν ἀπό τό ἕνα στό ἄλλο, ἀνάλογα μέ τήν κατάσταση τῆς Σοβιετικῆς Ἔνωσης κατά τή διάρκεια τοῦ Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ὑπέστησαν ἔτσι τίς συνέπειες ἑνός ἀκόμη πολέμου…

Παρόμοια περίπτωση ὅσον ἀφορᾶ τίς συνθῆκες διαβίωσης καί τόν τρόπο ζωῆς εἶναι καί τά παιδιά πού στάλθηκαν σέ προσφυγικούς καταυλισμούς στήν Ἀγγλία. Ὡστόσο, πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τά παιδιά αὐτά δέν ἀναγκάστηκαν νά ἐνταχθοῦν στόν ἀγγλικό στρατό καί τελικά τούς ἐπετράπη νά ἐπιστρέψουν στήν Ἰσπανία. Ὑπολογίζεται ὅτι τό 1937 ἔφτασαν στήν Ἀγγλία περίπου 4.000 τέτοια παιδιά συμπεριλαμβανομένων ὁρισμένων δασκάλων καί ἱερέων.

Ἐκτός ἀπό τά παιδιά πρόσφυγες, χιλιάδες ἀκόμα παιδιά ἐξαφανίστηκαν κατά τη διάρκεια τοῦ ἐμφυλίου. Σήμερα ἕνα ἀπό τά ἐρωτήματα πού θέτουν στόν ἑαυτό τους χιλιάδες ἰσπανικές οἰκογένειες εἶναι: Στάλθηκαν πράγματι ὅλα αὐτά τά παιδιά σέ προσφυγικούς καταυλισμούς ἤ ἀπήχθησαν ἀπό τίς δυνάμεις τοῦ Φράνκο καί δόθηκαν στούς στρατιωτικούς ἤ στίς ἀριστοκρατικές οἰκογένειες; Ὁ Alasdair Fotheringham, ἕνας Βρετανός δημοσιογράφος ἐρεύνησε αὐτό τό θέμα καί κατέληξε στό συμπέρασμα ὅτι, «Στά πρῶτα χρόνια τοῦ Φράνκο, ἡ «κλοπή παιδιῶν» ἀπό τό ἰσπανικό κράτος εἶχε πολιτικά κίνητρα». Σύμφωνα μέ τόν Fotheringham, ἡ πιό συχνή ἐρώτηση πού ἔκαναν οἱ γονεῖς ἀγνοούμενων παιδιῶν στά χρόνια τοῦ ἐμφυλίου πολέμου ἦταν ἐάν τά παιδιά τους πέθαναν ἤ ἀπήχθησαν.

Γεγονός εἶναι ὅτι τό δικτατορικό καθεστώς τοῦ Φράνκο ἐξόντωσε χιλιάδες οἰκογένειες ἐνῶ ἀναπτύχθηκαν ταχύτατα οἱ παράνομες υἱοθεσίες. Κατά τή διάρκεια καί μετά τόν ἐμφύλιο Πόλεμο (1936-1939), οἱ νικητές τοῦ Φράνκο ἀπομάκρυναν παιδιά ἀπό ἕνα εὐρύ φάσμα ἀντιπάλων: ἀπό πολιτικούς κρατούμενους πού στεγάζονταν σέ εἰδικές φυλακές, ἀπό γονεῖς φυλακισμένους ἤ ἐκτελεσμένους και ἑπομένως ἀνίκανους νά φροντίσουν τούς ἀπογόνους τους· ἀπό γονεῖς πού εἶχαν καταφύγει στήν ἐξορία γιά νά ἀποφύγουν τά ἀντίποινα, πού στοίχισαν τουλάχιστον 130.000 ζωές, καί ἀπό μητέρες καί πατέρες ἐξαθλιωμένους ἀπό τίς πολιτικές διώξεις. Ἔγιναν ὀργανωμένες προσπάθειες ἀπό το καθεστώς για νά χαθοῦν αὐτά τά στοιχεῖα, μέ ἀποτέλεσμα οἱ ἱστορικοί νά μήν γνωρίζουν τούς ἀκριβεῖς ἀριθμούς παιδιῶν πού κλάπηκαν ἀπό τούς «κόκκινους» γονεῖς. Γνωρίζουμε ὅτι τό 1943, 12.042 παιδιά τῶν πολιτικῶν κρατουμένων τοῦ Φράνκο ζοῦσαν σέ οἴκους φροντίδας τοῦ καθεστῶτος, ἀλλά ὁρισμένοι μελετητές κάνουν λόγο γιά περισσότερα ἀπό 30.000 παιδιά. Ἕνας μεγάλος ἀριθμός ἀπό αὐτά τά παιδιά υἱοθετήθηκαν ἀπό οἰκογένειες πιστές στό καθεστώς, καί τούς δόθηκαν νέες ταυτότητες. Μία ἀκόμη τραγική συνέπεια τοῦ ἐμφυλίου…

"Pintxos" θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι τό βασκικό ἀντίστοιχο τῶν tapas –περιγραφή μέ τήν ὁποία θά διαφωνοῦσε κάθε Βάσκος πού σέβεται τήν κουζίνα του, ἀναπτύσσοντάς σας μιά τεράστια θεωρία σχετικά μέ τή γευστική ὑπεροχή καί τήν ἀνωτερότητα τῶν pintxos ἔναντι τῶν tapas. Τά pintxos, λοιπόν, ἔχουν τό μέγεθος τῶν tapas, προορίζονται γιά νά συνοδεύσουν τήν μπύρα ἤ τό κρασί ὅταν θέλουμε νά τσιμπήσουμε κάτι. Ἡ ἀναλογία εἶναι συνήθως ἕνα πιατάκι μέ ἕνα pintxo γιά κάθε ποτήρι κρασιοῦ ἤ μπύρας. Τό ἑπόμενο πιατάκι, ὅπως καί ἡ ἑπόμενη μπύρα, καταναλώνεται στό διπλανό μπάρ –γιά τήν περίπτωση πού ἀναρωτιέστε πῶς εἶναι δυνατόν νά ἐπιβιώνουν ἑκατοντάδες πανομοιότυπα μπάρ στή σειρά, σέ μιά πόλη τριακοσίων χιλιάδων κατοίκων.

Τά τάπας προηγοῦνται ἱστορικά τῶν pintxos. Προέκυψαν ἐπειδή οἱ ἄνθρωποι ἔβαζαν μικρά κομμάτια ψωμιοῦ πάνω ἀπό τό ποτό τους προκειμένου νά ἐμποδίσουν τίς μύγες καί τά ἄλλα ἔντομα νά "κολυμπήσουν"μέσα. Οὐσιαστικά ἦταν ἕνα καπάκι, γνωστό ὡς «τάπα» στά ἰσπανικά. Ἡ συνήθεια αὐτή ἔγινε ἀκόμη πιό δημοφιλής ὅταν ὁ βασιλιάς Alfonso XIII τῆς Ἰσπανίας (στόν θρόνο ἀπό τό 1886 – 1931) ἐπισκεπτόταν τήν πόλη τοῦ Cádiz καί ὁ μπάρμανἔβαλε ἕνα «τάπα» στό ποτό του. Τοῦ ἄρεσε τόσο πολύ, πού σύντομα ἔγινε μόδα σέ ὅλη τή χώρα.

 Ὁ ὅρος "Pintxos" προέρχεται ἀπό τό ρῆμα "pinch" (τσιμπάω), ἀφοῦ παραδοσιακά αὐτά τά ὀρεκτικά παρασκευάζονται βάζοντας μιά ὀδοντογλυφίδα καί ψωμί γιά νά τρῶμε πιό εύκολα. Συνήθως τρώγονται σἐ μία ἤ δύο μπουκιές καί δέν χρειάζεται νά χρησιμοποιηθεῖ κανενός εἴδους μαχαιροπίρουνο, χάρη στήν ὀδοντογλυφίδα. Ὅμως ἕνα τέτοιο "σουβλιστό" δέν μπορεῖ νά λέγεται pintxos ἄν δέν συνοδεύεται ἀπό ἕνα ποτήρι κρασί ἤ μπύρα. 

  Ἡ μόδα ἔφτασε στή Χώρα τῶν Βάσκων τή δεκαετία τοῦ 1930, ἰδιαίτερα στήν πρωτεύουσα τῶν καλοφαγάδων τῆς Ἰσπανίας - τό Σαν Σεμπαστιάν - ἐκεῖ ἐμφανίστηκαν τά πρῶτα pintxos. Καθώς δέν ἀρκέστηκαν στά συνηθισμένα τάπας, ὁρισμένα μπάρ τῆς πόλης ἄρχισαν νά δημιουργοῦν μικροσκοπικές μερίδες ἀπό τά πιάτα τους καί νά τά ἐκθέτουν κατά μῆκος τοῦ μπαρ, ὥστε οἱ πελάτες νά μποροῦν νά τά πάρουν μόνοι τους. Γιά νά διευκολύνουν ἀκόμη περισσότερο τούς πελάτες τους καί νά κρατοῦν αὐτούς τούς μεζέδες ἐνωμένους, τούς λόγχιζαν μέ ξύλινες ὀδοντογλυφίδες κοκτέιλ. 

Σιγά σιγά, ἡ συνήθεια ἔγινε δημοφιλής στούς ἀριστοκράτες καί τοὐς πλούσιους πού περνοῦσαν τά καλοκαίρια τους στήν περιοχή, γεγονός πού ὁδήγησε και ἄλλα μαγαζιά νά ἀκολουθήσουν τά ἴδια βήματα γιά νά προσελκύσουν αὔτού τοῦ εἴδους τήν πελατεία. Στή δεκαετία τοῦ 1940, ἡ τάση ἐξαπλώθηκε καί σέ ἄλλες πόλεις τῶν Βάσκων, ὅπως τό Μπιλμπάο, ἡ Βιτόρια-Γκαστέιζ καί ἡ Παμπλόνα.

Ἡ ξεναγός μας, ἡ Σουζάνα, μᾶς πῆγε στό καλύτερο!