Λαύριο: Ἡ μνήμη ὅπου καί νά τήν ἀγγίξεις πονεῖ

2019-08-12

Γ. Σεφέρης, «Μνήμη Α», Ἡμερολόγιο Καταστρώματος Γ'

Βιοτεχνικό - Βιομηχανικό Ἐκπαιδευτικό Μουσεῖο Λαυρίου

Ἐπισκεφθήκαμε τό Βιοτεχνικό - Βιομηχανικό Ἐκπαιδευτικό Μουσεῖο, μέ ἕδρα τό Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, ἕνα καλοκαιρινό ἀπόγευμα. Ἡ κόρη μας, νηπιαγωγός, ἔκανε τότε τήν πρακτική της ἄσκηση στίς ἐκπαιδευτικές δραστηριότητες γιά παιδιά, πού ὀργανώνει τό μουσεῖο. Συστήνω ἀνεπιφύλακτα αὐτή τήν ἐπίσκεψη, πρίν ἤ μετά τή βουτιά στή θάλασσα, καί τήν ἀπαραίτητη κατάληξη στά ψαράδικα τοῦ Λαυρίου!

Χῶρος γεμάτος μνῆμες! Ἕνας ἀπό τούς πρώην ἐργάτες τοῦ μεταλλείου μᾶς ξενάγησε. Μέσα ἀπό τίς διηγήσεις του, οἱ ἄδειες πέτρινες αἴθουσες γέμισαν μέ ἀνθρώπους, τά παλιά μηχανήματα πῆραν μπροστά καί τήν ἀπόλυτη σιωπή τοῦ σήμερα ἀντικατέστησαν οἱ φωνές, τά προστάγματα, τά μουγκρητά τῶν μηχανημάτων.

Ἡ λέξη «Λαύρα» σημαίνει στοά, ἀκόμα καί μεταλλεῖο (ὑπόνομος). Τό «Λαύριο» (ἤ Λαύρειον) ὄρος ἤ «Λαυραία χώρα» εἶναι τόπος μέ ὑπόγειες στοές, δηλαδή τόπος μεταλλείων. Λένε ὅτι ὁ Χρυσός Αἰῶνας τῶν Ἀθηνῶν, δὲν θά ἦταν χρυσός χωρίς τά μεταλλεῖα τοῦ Λαυρίου. Ἡ ἀθηναϊκή δραχμή κόπηκε τό 580 π.Χ. χάρη στά μεταλλεύματά του, ἐνῶ τά ὀρυκτά τῆς περιοχῆς χρησιμοποιήθηκαν γιά τήν κατασκευή πολλῶν μνημείων, ὅπως ὁ Παρθενῶνας καί ὁ Ναός τοῦ Ποσειδῶνα στό Σούνιο.

Μετά ἀπό πολλούς αἰῶνες τά μεταλλεῖα λειτούργησαν ξανά τό 1860 ὅταν ὁ μεταλλειολόγος Κορδέλλας ἐπισκέφθηκε τήν Λαυρεωτική καί ἔπεισε τόν Ἰταλό, συνάδελφό του, Σερπιέρι νά ἀξιοποιήσουν τίς ἀρχαῖες σκωρίες. Τό 1864 ἱδρύεται ἡ ἰταλο-γαλλική ἑταιρεία «Hilarion Roux et Cie», ἡ ὁποία άναλαμβάνει τήν ἐξαγωγή ἀργυρούχου μολύβδου. Ἕνα χρόνο μετά λειτουργεῖ πλῆρες ἐργοστάσιο μέ 18 κάμινους, μικρά μεταλλοπλύσια, μηχανουργεῖο καί σιδηρόδρομο, ἐνῶ τό 1867 ἔχει ήδη ἐξελιχθεῖ στή σημαντικότερη βιομηχανία τοῦ νεαροῦ ἑλληνικοῦ κράτους, ἀπασχολώντας 1.200 ἐργάτες, ἀριθμό ἐντυπωσιακό γιά τά μεγέθη τῆς ἐποχῆς.

Ἡ συγκέντρωση τοῦ πληθυσμοῦ προκύπτει ἀπό τήν ἐξωτερική καί ἐσωτερική μετανάστευση. Εἰδικευμένοι ἐργάτες ἀπό τήν Ἰταλία καί τήν Γαλλία μαζί μέ Ἕλληνες ἀγρότες καί μικροκαλλιεργητές, πού ἐργάζονται ὡς ἀνειδίκευτοι , ἐγκαθίστανται μέ τίς οἰκογένειές τους στό Λαύριο. Τό 1869 οἱ κάτοικοι τοῦ Λαυρίου φθάνουν τούς 3000. Οἱ συνθῆκες δουλειᾶς τῶν ἐργατῶν ἀπαράδεκτες. Ὁ χρόνος εργασίας φθάνει τίς 12 ὧρες, μέ νυχτερινά στίς καμίνους καί φτωχή διατροφή. Ἡ βαριά δουλειά προκαλεῖ θανατηφόρα ἀτυχήματα καί μολυβδίαση, ἡ ὁποία θερίζει. Τό 1896, ὁ μέσος ὅρος ζωῆς στά ὀρυχεῖα ἦταν 21,5 χρόνια καί τό 1906, 18,5 χρόνια. Ἡ πρώτη χρηματιστηριακή ἀπάτη στήν Ἑλλάδα, πού σχεδίασαν ὁ Σερπιέρι, ὁ Συγγρός καί ἡ κυβέρνηση (Λαυρεωτικό Ζήτημα), οἱ πρῶτες μεγάλες ἀπεργίες ξεκινοῦν ἐδῶ.

Ἡ πρώτη στάση ἐργασίας γίνεται τό 1873 καί 10 χρόνια ἀργότερα ἡ πρώτη ἀπεργία. Τό 1896, στήν Καμάριζα, πραγματοποιεῖται γενικευμένη ἐξέγερση, 18 ἡμερῶν, μέ θύματα τόσο ἀπό τούς ἀπεργούς ὅσο καί ἀπό τούς φύλακες. Ὁ Σερπιέρι φυγαδεύθηκε καί σώθηκε τήν τελευταία στιγμή, μεταμφιεσμένος.

Ἡ μεγαλύτερη σέ διάρκεια ἀπεργία γίνεται τό 1929 καί διαρκεῖ 47 ἡμέρες. Ὁ Βενιζέλος, ἐπισκέπτεται τό Λαύριο καί ὑπόσχεται χωράφια στούς ἀπεργούς. Τήν ἕβδομη μέρα οἱ χωροφύλακες πυροβολοῦν τούς ἀπεργούς μεταλλωρύχους καί σκοτώνουν τόν Σαντορινιό ἐργάτη Συρίγο, ἐνῶ τραυματίζονται ἄλλοι 33. Στό Λαύριο κηρύσσεται γενική ἀπεργία διαμαρτυρίας. Πάνω ἀπό 7.000 ἄτομα παίρνουν μέρος στήν κηδεία τοῦ δολοφονημένου ἐργάτη (Δαλέζιος στόν Ριζοσπάστη, 30.4.1983).

Οἱ ἀπεργίες συνεχίζονται, τό ἐργατικό δυναμικό μειώνεται σταδιακά. Τό 1961 γίνεται ἡ τελευταία μεγάλη ἀπεργία, πού διαρκεῖ 72 ἡμέρες. Παρά τά μειούμενα συνεχῶς κοιτάσματα καί τή γνώση γιά τίς καταστροφικές συνέπειες τοῦ μολύβδου, τά μεταλλεῖα λειτούργησαν ὥς τό 1989 (τό 1982 ἡ γαλλική ἑταιρεία τά πούλησε στήν ἑλληνική ἑταιρεία).

Φωτογραφίες

Τό Τεχνολογικό Πάρκο εἶναι ἔργο τοῦ Ἐθνικοῦ Μετσόβειου Πολυτεχνείου καί ἀποτελεῖ ἐξαιρετικό δεῖγμα βιομηχανικῆς ἀρχιτεκτονικῆς, τό ὁποῖο ἔχει κηρυχθεῖ " νεότερο μνημεῖο" ἀπό τό Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ. Ἀκόμη, ὅμως, ὁ «ἀνδριάντας» τοῦ Σερπιέρι προκαλεῖ. Τό ἄγαλμα τοῦ Σερπιέρι ὁλοκληρώθηκε στά 1899 καί στήθηκε πάνω σέ μιά μαρμάρινη βάση μέ τήν ἐπιγραφή «Jean Baaptiste Serpieri D' une poussie rede dignee, ilatirel' eclat dume talet le paindel' ouvrier» (Ἡ Ἰ.B. Σερπιέρι ἀπό μιά παραμελημένη τέφρα ἀνέσυρε τή λάμψη τοῦ μετάλλου καί τό ψωμί τοῦ ἐργάτη). Εἰρωνεία!

Ἡ πόλη κάθε ἄλλο παρά θετικά εἶδε τό ὅλο θέμα. Ἐκτός τῆς ἀπαρέσκειας πρός τό πρόσωπό του, τό ἄγαλμα ἔγινε μέ χρήματα πού κατακρατήθηκαν μέ τό ζόρι ἀπό τούς μισθούς τῶν ἐργατῶν, κάτι τό ὁποῖο φυσικά δέν καλοεῖδαν οἱ ἐργαζόμενοι. Ὅταν ἀνακοινώθηκε ἡ δημιουργία τοῦ ἀγάλματος, ὁ κόσμος ἐξαγριώθηκε καί προκάλεσε σειρά ἐπεισοδίων ἐνῶ ἕνα σκηνικό κατά τά ἀποκαλυπτήρια ἔχει μείνει χαρακτηριστικό. Οἱ ἐργάτες βρῆκαν τόν ποιητή Σουρῆ, ὁ ὁποῖος ἔγραψε ποίημα ἐπί τούτου. Τό ποίημα αὐτό ἔγραψαν, μέ τή σειρά τους, πάνω σέ σεντόνι πού κρέμασαν στό ἄγαλμα. Τό ποίημα τοῦ Σουρῆ εἶχε ὡς ἑξῆς:

Τί μᾶς θωρείς ἀκίνητος
καί δέν μᾶς κατουρᾶς
ἀφοῦ καί ἀνδριάντα
σέ ἀξίωσε ἡ Ἑλλάς.
Δέξου λοιπόν ὦ Βαπτιστά
εὐγνωμοσύνης δῶρο
ξερό σκατό κοπανιστό
καί ἀπό Λαυριώτη κῶλο

Τό 1982 τό ἄγαλμα ἀποκαθηλώθηκε κατόπιν ἐπεισοδίων πού ἔγιναν στό Λαύριο, σχτικῶν μέ τόν ρόλο καί τή δράση τοῦ Σερπιέρι κατά τή διάρκεια τῆς κυριαρχίας του καί φυλασσόταν στόν κῆπο τῆς Ἐθνικῆς Πινακοθήκης στήν Ἀθήνα. Τόν Ἀπρίλιο τοῦ 2006 ἡ δημοτική ἀρχή ἀποφάσισε νά «ἀποκαταστήσει» τόν ἀδριάντα! Ἄλλο ἕνα δεῖγμα τῆς ρεπούσειας τακτικῆς στρογγυλοποίησης τῆς ἱστορίας!

Share