Δέν φθάνει ἕνα ταξίδι γιά νά γνωρίσει κανείς τήν Μεγάλη Ἑλλάδα (Magna Grecia). Ἔστω κι ἄν διαθέτει χρόνο, οἱ πληροφορίες, οἱ ἐντυπώσεις, τά ἐρεθίσματα εἶναι τόσα πολλά πού ἀπαιτεῖται... ἐπανάληψη! Τό συγκεκριμένο ὁδοιπορικό ἔγινε στά τέλη Αὐγούστου 2018, στήν Καλαβρία καί κράτησε 5 μέρες. Τρεῖς φιλενάδες, φιλομαθεῖς καί εὔθυμες! Ἐδῶ θά ἀναφερθοῦμε στήν πρώτη μέρα τοῦ ταξιδιοῦ καί συγκεκριμένα σ' ἕνα πανέμορφο βυζαντινό χωριό, τόν Στύλο (Stilo) καί τήν παρακείμενη (σχετικά) Μονή τοῦ Ὀσίου Ἰωάννου τοῦ Θεριστοῦ.

Ἄφιξη στό ἀεροδρόμιο Lamezia Terme μέ ἐλικοφόρο τῆς Aegean (νέα, σχετικά, σύνδεση τῆς Aegean, μέ ἀρκετά φθηνά εἰσητήρια... ἀλλά μικρά ἀεροπλάνα). Παραλαβή τοῦ αὐτοκινήτου μας: ἕνα πεντακάθρο, ἄσπρο Renault Clio. Tό ὁδοιπορικό ξεκινᾶ μέ κατεύθυνση τό Ἰόνιον Πέλαγος. Τό ἀρχικό ψιλόβροχο γρήγορα δίνει τή θέση του στόν ἥλιο.

Σκοπός μας νά διασχίσουμε τήν Καλαβρία ἀπό Δυσμάς πρός Ἀνατολάς. Πρώτη στάση σέ μιά παραλία τοῦ Ἰονίου γιά βουτιές καί στή συνέχεια, κατευθυνόμαστε πρός τόν πρῶτο σταθμό τοῦ ταξιδιοῦ, τόν Στύλο (Stilo). Ἀφηγούμαστε ἡ μία στήν ἄλλη ὅ,τι θυμόμαστε ἀπό τήν ἱστορία τῆς Καλαβρίας.

Καλαβρία

Ἡ Καλαβρία ὑπῆρξε γιά μιά περίπου χιλιετία σημαντικό κέντρο τοῦ ἑλληνισμοῦ. Ὅλα ξεκίνησαν στά τέλη τοῦ 8ου π.Χ. αἰώνα, ὅταν Ἕλληνες ἄποικοι ἐγκαταστάθηκαν στά ἀνατολικά παράλια τῆς Σικελίας καί τῆς Κάτω Ἰταλίας, ἱδρύοντας ἀποικίες καί χαρίζοντας στήν περιοχή τό ὄνομα Μεγάλη Ἑλλάδα. Στήν Καλαβρία καί τή Σικελία ἱδρύθηκαν καί ἤκμασαν σημαντικές πόλεις ὅπως ἡ Ἐλέα, ὁ Τάρας, ἡ Σύβαρις, ὁ Κρότων, οἱ Ἐπιζεφύριοι Λοκροί, τό Ρήγιον, ἡ Μεσσήνη, ἡ Κατάνη καί κυρίως οἱ Συρακοῦσες. Οἱ Ρωμαῖοι μέ τήν κατάκτηση καί τή λεηλασία τῶν Συρακουσῶν στά 212 π.Χ. ἑδραίωσαν τήν κατοχή τῆς Μεγάλης Ἑλλάδος. Φρόντισαν ὅμως νά σκοτώσουν τόν Ἀρχιμήδη. Ἦταν ἡ προσφορά τους στόν τομέα τῆς ἐπιστήμης! Σίγουρα ἡ περιοχή ἦταν ὁ τόπος, ὅπου οἱ Ρωμαῖοι ἦρθαν σέ ἐπαφή μέ τόν ἑλληνικό πολιτισμό. Ὁ Ἑλληνισμός μετέφερε καί τόν Χριστιανισμό στή Δύση. Ἡ ἐπιστολή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου πρός Ρωμαίους γράφτηκε στά Ἑλληνικά, ἡ ἀρχική ἐκκλησιαστική γλῶσσα τῆς Ρώμης ἦταν ἡ ἑλληνική, ὅπως μαρτυροῦν καί οἱ κατακόμβες της. Ὁ Ἑλληνισμός, χριστιανικός πιά, ἄντεξε καί μετά τίς γοτθικές ἐπιδρομές τοῦ 5ου αἰ. μ.Χ. Ὅταν τόν ἑπόμενο αἰώνα ὁ Ἰουστινιανός ἔστειλε τόν στρατηγό Βελισσάριο νά ἀνακτήσει τήν περιοχή ἀπό τούς βαρβάρους "αὐτῷ (Βελισσαρίῳ) προσεχώρουν ὁσημέραι οἱ ταύτῃ ἄνθρωποι", γιατί ἀνῆκαν στό ἴδιο Γένος καί γι' αὐτό οἱ Ρωμηοί φυσιολογικά ἐπιβλήθηκαν ἐπί αἰῶνες. Οἱ Φράγκοι ἱστορικοί μιλοῦν γιά "ἐκβυζαντινισμό" τῆς περιοχῆς, ἀφοῦ προηγουμένως φρόντισαν νά ὑψώσουν ἀδιαπέραστα τείχη μεταξύ τῶν διαφόρων ἱστορικῶν περιόδων. Δέν ἔχουμε, ἐξ ἄλλου, καμία μάχη τῶν "Βυζαντινῶν" ἐναντίον τῶν Καλαβρῶν, γιατί ἁπλούστατα δέν θά μποροῦσαν νά πολεμήσουν ἐναντίον τοῦ λαοῦ τους! (Μοναχός Κοσμᾶς, ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ Ι. ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΘΕΡΙΣΤΟΥ ΚΑΛΑΒΡΙΑΣ). Γύρω στό 580, ὅμως οἱ Λογγοβάρδοι ἔφθασαν μέχρι τόν Τάραντα. Ἔτσι οἱ Ρωμηοί ἔδωσαν τ' ὄνομα τῆς ἀρχαίας Καλαβρίας (Ἀπουληίας) στή σημερινή ὁμώνυμη περιοχή γιά λόγους κύρους, ἐπειδή ἔχασαν ἐκεῖ πολλά μέρη ἀπό τούς εἰσβολεῖς. Ἡ ἐξάπλωση τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ στή Μέση Ἀνατολή ἀνάγκασε πολλούς ὀρθοδόξους μοναχούς νά καταφύγουν στή Μεγάλη Ελλάδα. Ἡ φυγή συνεχίσθηκε κι ὅταν οἱ Ἄραβες τόν 7ο αἰ. κατέκτησαν τήν Παλαιστίνη καί τή Συρία. Ὅμως, τό πιό μεγάλο πλῆθος τῶν μοναχῶν ἔφθασε ἐδῶ μέ τήν Εἰκονομαχία. Ὁλόκληρες μοναστικές ἀδελφότητες ἦρθαν σ' αὐτές τίς εἰκονόφιλες περιοχές, φέρνοντας μαζί τους βαθειά ἐκκλησιαστική καί θύραθεν παιδεία, κτιτορικά καί μοναστικά τυπικά, πολύτιμα χειρόγραφα, εἰκόνες καί ἅγια λείψανα. Στά 732/33 ὁ αὐτοκράτωρ Λέων Γ' ὁ Ἴσαυρος, ἀντιδρώντας στήν εἰκονόφιλη στάση τοῦ Πάπα τῆς Ρώμης, ὑπήγαγε τή Μ. Ελλάδα ἐκκλησιαστικά στήν Κωνσταντινούπολη, γεγονός τὀ ὁποῖο ἔμελλε νά ἔχει βαρύνουσες ἐπιπτώσεις στόν ἐκκλησιαστικό καί τόν ἐν γένει πολιτισμό τῆς περιοχῆς. Ὁλόκληρος ὁ βίος διαποτίζεται ἀπό τήν ἀνατολική πνευματικότητα, τά μοναστήρια ἀνέρχονται σ' ἑκατοντάδες κι ἀναδεικνύονται μεγάλες ὁσιακές μορφές (ὅ.π.). Στήν περιοχή, λοιπόν, θά ἐγκατασταθοῦν Βυζαντινοί στρατιωτικοί και πολιτικοί ὑπάλληλοι καί θά ἐνισχυθεῖ σημαντικά τό βυζαντινό στοιχεῖο, καθώς καί ὁ μοναχισμός μέ τή βυζαντινή του παράδοση, πού θά συμβάλει στήν ὀργάνωση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί διοίκησης. Σύμφωνα μέ τούς ἱστορικούς, μόνον κατά τήν περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας, δηλ. σέ διάστημα 120 ἐτῶν, 50.000 μοναχοί κατέφυγαν στή Δύση καί ἰδιαίτερα στἰς δύο ἑλληνόφωνες περιοχές, τήν Καλαβρία καἰ τήν Σικελία. Ἐκεῖνο, ὅμως, πού ἀλλάζει ὁριστικά τήν κατάσταση εἶναι ἡ Σύνοδος τοῦ Μέλφι (1059), στήν ὁποία οἱ Νορμανδοί ἔδωσαν ὄρκο πίστεως στόν Πάπα καί ὑποσχέθηκαν νά ὑποτάξουν τή Μεγάλη Ἑλλάδα. Μέ τήνν κατάληψη τοῦ Παλέρμο (Πανόρμου) καί τοῦ Μπάρι (Βάρεως) στά 1071 οἱ κατακτητές προχώρησαν στήν ἐπί βάσεων ἐκκλησιαστική ἀναδιοργάνωση τῶν κτήσεών τους. Στή Σικελία εὔκολα τοποθέτησαν Φράγκους ἐπισκόπους, ἀλλά στήν Καλαβρία δυσκολεύτηκαν πολύ. Ἐδῶ ὁ ἐκλατινισμός, πολλές φορές βίαιος, διήρκεσε ἐπί μακρόν, γιατί ἡ ἀντίσταση τῶν Ὀρθοδόξων ἦταν σθεναρή. Ἡ βαθμιαία ἀπομάκρυνση ἀπό τήν ὀρθόδοξη Ἀνατολή, ὁ ἐπιτεινόμενος ἔλεγχος στόν ὀρθόδοξο μοναχισμό καί οἱ διαρκεῖς κατακτήσεις ἀπό διάφορα ἔθνη ὁδήγησαν στήν παρακμή τοῦ χριστιανικοῦ Ἑλληνισμοῦ. Στόν Ἱέρακα (Gerace) ἀντικατέστησε τό ὀρθόδοξο τυπικό μέ τό λατινικό ὁ πρώην ἁγιορείτης Ἀθανάσιος Χαλκεόπουλος, στά 1480, ὡς λατίνος ἐπίσκοπος της πόλης, ἐνῶ στή Βούα (Bova) τό ἄλλαξε ὁ ἀρμενοκύπριος Ἰούλιος Σταυριανός στά 1572 (Μοναχός Κοσμᾶς). Ἡ παρακμή τῶν ἑλληνορρύθμων πιά μοναστηριῶν ἦταν ἐμφανής. Στά 1579 ὁ Πάπας γιά νά ἐπιτύχει τόν ἀπόλυτο ἐκλατινισμό ὀργάνωσε ὅλους τούς Ἕλληνες μοναχούς τῆς Μ. Ελλάδας σέ τάγμα, κατά τά δυτικά πρότυπα, στό γνωστό τάγμα τῶν Βασιλειανῶν. Στίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰ. ἀπό τά ἐλάχιστα ἑλληνόρρυθμα πού εἶχαν ἀπομείνει, ὁ Πάπας κατήργησε 13 στήν Καλαβρία. Ὅσον ἀφορᾶ τήν περιουσία, αὐτή καταπατήθηκε μέ διάφορους τρόπους, ὅπως μέ τἠν commenda, δηλαδή διά τῆς παραδόσεως αὐτῶν σέ διάφορα λαϊκά πρόσωπα - εὐγενεῖς πού "ἔπαιρναν" τά εἰσοδήματα. Ἐξ ἄλλου, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τούς Νορμανδούς, οἱ διάφοροι κατακτητές δώριζαν μοναστήρια ὁλόκληρα στά φραγκολατινικά πού ἵδρυσαν οἱ ἴδιοι. Μέσα στόν γενικό ἐκλατινισμό διασώθηκαν δύο γλωσσικές νησίδες, τά γνωστά ἑλληνόφωνα χωριά τῆς Καλαβρίας καί τά ἐννέα τῆς Ἀπουλίας. Φάνηκε γιά λίγο ὅτι θά μποροῦσαν ν' ἀνασχέσουν αὐτήν τήν παρακμή οἱ πολυάριθμοι Ἕλληνες καί ἀλβανόφωνοι πού κατέφθασαν ἀπό τόν Μοριά καί τήν Ἤπειρο μετά τήν τουρκική προέλαση κατά τόν 15ο αἰ. Τελικά ἡ παπική ἐκκλησία ἀναγκάσθηκε στά 1919 νά ἱδρύσει τήν Οὐνίτικη ἐπισκοπή τοῦ Λοῦγκρο γιά τούς ἀλβανόφωνους τῆς Καλαβρίας. Γιά τούς ἀλβανόφωνους τῆς Σικελίας ἱδρύθηκε ἄλλη ὅμοια ἐπισκοπή στήν Piana dei Greci, ἔξω ἀπό τό Παλέρμο. Τρεῖς εἶναι οἱ παράγοντες πού ἐπέτρεψαν καί προκάλεσαν την ἐπιστροφή τῆς ὀρθοδοξίας στή Μεγάλη Ἑλλάδα. α) ἡ ἔντονη ἐπιθυμία μερικῶν πεφωτισμένων Καλαβρῶν, οἱ ὁποῖοι ἀνέπτυξαν σχέσεις μέ τήν Ἑλλάδα καί ἰδιαίτερα μέ τό Ἅγιον Ὄρος, β) ἡ Ἐνωμένη Εὐρώπη, ἡ ὁποία ἐπιτρέπει τήν ἄνετη καί ἀπρόσκοπτη κίνηση μεταξύ τῶν πολιτῶν τῶν κρατῶν - μελῶν της. γ) ἡ ἀποϊεροποίηση τοῦ Δυτικοῦ κόσμου, ὁ ὁποῖος ἐναγωνίως ἀναζητᾶ τό ἱερό ἀκόμη καί στίς ἐπικίνδυνες σέκτες καί τίς ἀποκρυφιστικές θρησκεῖες. Ἡ παρουσία μας σ' ἕναν τόπο πού εἶχε τραφεῖ μέ φιλοκαλικά κείμενα κατά τό παρελθόν εἶναι εὐπρόσδεκτη καί προκαλεῖ ποικίλες συζητήσεις, καλές περιέργειες καί ἐνδιαφέρουσες ἀναζητήσεις (Μοναχός Κοσμᾶς, ὅ.π.). Κοντά σ' ὅλα αὐτά πρέπει νά προσθέσουμε ὅτι ὁ περιφρονημένος ἰταλικός Νότος ἀρχίζει νά κατανοεῖ ὅτι μέ τόν Ἑλληνισμό γίνεται σεβαστός. Στήν μακραίωνη πνευματική του διαδρομή ὁ Ἑλληνισμός μεγαλούργησε, ὅταν ἀνοίχθηκε, ὅταν συναντήθηκε μέ ἄλλους πολιτισμούς. 

Ἀφήνουμε τόν παραλιακό «Καμένων Βούρλων» ἤ καλύτερα «Λούτσας», καί ἀνηφορίζουμε τό βουνό. Ὁ Στύλος ξεδιπλώνεται μπροστά μας. Μιά πανέμορφη, ἄλλοτε κραταιά, βυζαντινή πολιτεία, πού διατηρεῖται σέ καλή κατάσταση καί δέν περιλαμβάνεται στούς τουριστικούς ὁδηγούς. Ἐμεῖς πάντως τυχαῖα τήν ἀνακαλύψαμε!

Ἀφήνουμε τόν Στύλο πίσω μας γιά νά προλάβουμε νά ἐπισκεφθοῦμε τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Θεριστή πρίν νυχτώσει. Περνᾶμε ἀπό τό Bivongi καί συνεχίζουμε ἀνηφορικά. Ὁ δρόμος ὅλο καί στενεύει καί γίνεται πιό τραχύς. Δέν συναντᾶμε κανένα ἄλλο αὐτοκίνητο. Τό πρῶτο κτῖσμα πού βλέπουμε εἶναι κι αὐτό μοναστήρι (οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι), ἀλλά πλήρως ἐγκατελειμένο.

Συνεχίζουμε ἀποφασιστικά τήν ἀνάβαση καί ἐπί τέλους ἀντικρίζουμε τό μοναστήρι τοῦ Ὀσίου Ἰωάννου τοῦ Θεριστοῦ. Ὅλες ἔχουμε πολύ ἔντονα στό μυαλό μας τίς περιγραφές γιά τήν ἐξέλιξή του ἀπό τήν Φωτεινή Καϊμάκη. Ὁ περιβάλλων χῶρος εἶναι ἐξαιρετικά περιποιημένος καί νέα κτίσματα- κελιά, ἔχουν οἰκοδομηθεῖ.

Φθάνοντας στόν Στύλο ἀναζητοῦμε τρατορία. Δέν ἔχουμε καί πολλές ἐπιλογές ἀπ' ὅτι φαίνεται. Σ' ἕνα στενό βλέπουμε τὴν ἐπιγραφή La Buca Del Re. Κατεβαίνουμε κάτι σκαλιά, βλέπουμε μία σάλα μέ λίγα τραπέζια μέσα σέ μία σπηλιά κυριολεκτικά. Ἄδεια... κανείς. Φωνάζουμε καἰ κάποια στιγμή ἀπό ἕνα ὑπόγειο βγαίνει μιά κοπελίτσα χαμογελαστή. Φυσικά δέν μιλᾶ ἀγγλικά... ἀλλά καταλαβαίνουμε ὅτι μποροῦμε νά φᾶμε ἐκεῖ. Στά σύν τοῦ μαγαζιοῦ ἕνα μεγάλο παράθυρο, διπλα στήν τουαλέτα, μέ ὑπέροχη θέα στό παλιό χωριό. Μέχρι τώρα δέν εἴχαμε καταλάβει πόσο ὄμορφο εἶναι. Ἡ παραγγελία ἔχει τίς δυσκολίες της... Τελικῶς τήν ἀφήνουμε νά φέρει ὅ,τι θέλει. Ὄχι καί τόσο ἔξυπνη κίνηση! Τό φαγητό εἶναι ἀρκετά καλό. Αntipasti, pasta ragu καί κρασί. Ὁ λογαριασμός δέν εἶναι τόσο καλός... ἦταν τελικά τό πιό ἀκριβό ἐστιατόριο τῆς ἐκδρομῆς!

Ξυπνᾶμε ξεκούραστες, σχετικά νωρίς, 7.30 τό πρωί - βεβαίως, ἀφοῦ εἴχαμε κοιμηθεῖ μέ τίς κότες! Ἡ θέα ἀπό τό παράθυρό μας ἐξαιρετική. Μαζεύουμε τά πράγματά καί κάνουμε μιά πρωϊνή βόλτα στόν Στύλο. Τό χωριό εἶναι πράγματι πανέμορφο, λουσμένο στόν πρωϊνό ἤλιο. Στενά σοκάκια, μπουγάδες καί μεταφορά προμηθειῶν!

Ἀποχαιρετᾶμε τόν Στυλο, πού ἄξιζε μέ τό παραπάνω τήν ἐπίσκεψή μας!

Ἡ ἐπίσκεψη στόν Στύλο ἦταν μέρος ἑνός πενθήμερου ὁδοιπορικοῦ στήν Κάτω Ἰταλία στά τέλη Αὐγούστου τοῦ 2018, ἀπό τήν γράφουσα καί τίς δύο φιλενάδες! Ὅλες οἱ φωτογραφίες εἶναι δικές μας.