Ὦ Λισσαβώνα, σπίτι μου!
«Τί ἀνθρώπινος ὁ μεταλλικός ἦχος τῶν τράμ! Τί εὔθυμο τοπίο ἡ βροχή στό δρόμο πού ἀναστήθηκε ἀπό τήν ἄβυσσο! Ὦ Λισαβόνα, σπίτι μου!», γράφει ὁ Fernando Pessoa γιά τήν πόλη πού γεννήθηκε καί ἀγάπησε.
Λισσαβώνα - Λισαβώνα - Λισαβόνα - Λισσαβόνα. Στά ἑλληνικά θὰ βρεῖτε τό ὄνομά της γραμμένο μέ ὅλους τούς δυνατούς συνδυασμούς. Δὲν γνωρίζω ποιά ἐκδοχή θά προτιμοῦσε ὁ ποιητής, ἀλλά έγω προτιμῶ τήν πρώτη, Λισσαβώνα. Ἀντικατοπτρίζει καλλίτερα τήν πόλη. Γεμάτη, πολυσχιδής, σύνθετη, κεντρίζει τὶς αἰσθήσεις σου, μέ ἱστορία.
Ἡ κόρη μας, ἡ Μαργαρίτα, ἔκανε Erasmus στή Λισσαβώνα καί ἦταν ἐνθουσιασμένη μέ τήν πόλη. Ἄδραξα τὴν εὐκαιρία νά τήν ἐπισκεφθῶ. Ἔμενε σὲ μία ἀπὸ τὶς ὀμορφότερες γειτονιές, στὴ Graça, πάνω ἀπό τήν περίφημη Ἀλφάμα. Τό πρῶτο βράδυ ἀξέχαστο. Κουρασμένη καί πεινασμένη, ἀμέσως συμφώνησα νά πᾶμε γιά φαγητό ἔξω. Ἔτσι ξεκίνησε ἡ γνωριμία μέ τίς ἀνηφοριές καί τίς κατηφοριές τῆς Ἀλφάμα, τά πλακόστρωτα στενά δρομάκια, τίς διαφορετικές μυρωδιές πού ξεχύνονταν ἀπό τά σπίτια καί τά μαγαζιά. Ὁ προορισμός ἄγνωστος γιά μένα. Ὅταν τα κορίτσια πού μέ συνόδευαν μπῆκαν στήν εἴσοδο ἑνός κτιρίου, ἀκολούθησα κι ἐγώ, ἀπορώντας, διότι δέν ὑπῆρχε καμμία ταμπέλα ἤ ἔνδειξη γιά ἐστιατόριο. Ἀνεβήκαμε τά στενά σκαλιά τοῦ κτιρίου καί κτύπησαν μιά πόρτα, χωρίς κανένα διακριτικό ἀπ΄ ἔξω. Ἡ πόρτα ἄνοιξε καί μιά χαμογελαστή Κινέζα μᾶς ὑποδέχθηκε. Στά ἔκπληκτα μάτια μου ἀποκαλύφθηκε μιά σάλα, γεμάτη, μέ τραπέζια καί κόσμο κάθε ἡλικίας. «Εἶναι κινέζικο ἐστιατόριο γιά μυημένους», μοῦ εἶπαν. Ἔ, ἦταν τό καλύτερο κινέζικο φαγητό πού ἔχω φάει ποτέ καί σίγουρα τό πιό οἰκονομικό. Ἔτσι ξεκίνησε ἡ γνωριμία μου μέ τήν πόλη∙ μέ μιά ἔκπληξη!
Ἱστορία τῆς πόλης
Ἡ Λισσαβώνα θεωρεῖται μία ἀπό τίς ἀρχαιότερες πόλεις στόν κόσμο. Λέγεται ὅτι ὑπάρχει ἐδῶ καί 300.000 χρόνια, καί σίγουρα εἶναι μία ἀπό τίς παλαιότερες στή Δυτική Εὐρώπη. Ἡ ἱστορία ἵδρυσής της συνοδεύεται ἀπό διάφορους μύθους. Ὁ ἕνας ἐξ αὐτῶν φέρει τὸν Ὁδυσσέα (Ulysses) ὡς ἱδρυτή της, ὁ ὁποῖος ἵδρυσε μιά ἀποικία ἐδῶ, ἐπιστρέφοντας ἀπό τήν Τροία. Ἄλλη ἐκδοχή τοῦ συνδέει τὴν πόλη μέ τούς Φοίνικες. Τό ἀρχαῖο, ἱστορικό ὄνομα τῆς πόλης, σύμφωνα μέ ἀρχαιολογικά εὐρήματα, ἦταν Ulissipo, ἤ Olissipo. Προέρχεται ἀπό τή λέξη "Olissipo", ἡ ὁποία ἔχει τίς ρίζες της στίς φοινικικές λέξεις "Ali Ubbo", πού σημαίνουν «μαγευτικό λιμάνι». Οἱ ἀρχαιολόγοι, λοιπόν, ὑποστηρίζουν ὅτι οἱ Φοίνικες δημιούργησαν ἕνα ἐμπορικό λιμάνι στίς ἀπάνεμες ἐκβολές τοῦ Τάγου.
Κατά τή Νεολιθική περίοδο, προ-κελτικές φυλές κατοικοῦσαν στήν περιοχή∙ ἀποδεικτικά στοιχεῖα τά λίθινα μνημεία πού διασώζονται, χαράζοντας τήν περιφέρεια τῆς πόλης. Κατά τὴν πολυετή ρωμαϊκή κατοχή ἡ Λισσαβώνα ἔγινε μιά ἀπό τίς πιό σημαντικές πόλεις τῆς Ἱβηρικῆς Χερσονήσου, ἰδιαίτερα ὅταν ὁ Ιούλιος Καίσαρας ἔγινε κυβερνήτης τό 60 π.Χ., καί μετονομάστηκε σέ Felicitas Julia. Στὴ συνέχεια γνώρισε πολλούς ἄλλους κατακτητές, μά πιό πολύ ἔμειναν οἱ Ἄραβες, γιά 450 χρόνια. Ἡ πόλη ἤκμασε ὑπό τούς Μαυριτανούς ὡς ἐμπορικό κέντρο καί ἡ κληρονομιά αὐτή εἶναι διακριτή σήμερα στό Castelo de Sao Jorge καί τους δρόμους τῆς συνοικίας Alfama, μέ πολλά τοπωνύμια προερχόμενα ἀπό τά ἀραβικά.
Τό 1147, σταυροφόροι ἀνακατέλαβαν τήν πόλη καί ὁ Χριστιανικός κανόνας ἐπεστρεψε. Πολλοί ἀπό τούς μουσουλμάνους ἐκδιώχθηκαν ἤ ἀναγκάσθηκαν νά ἁσπασθοῦν τόν καθολικισμό. Τεμένη καταστράφηκαν ἤ μετατράπηκαν σέ χριστιανικές ἐκκλησίες. Τό 1255, ἡ Λισσαβώνα ἔγινε ἡ πρωτεύουσα τῆς πορτογαλικῆς ἐπικράτειας καί ἡ πόλη ἐπεκτάθηκε σημαντικά. Ἔφτασε στό ἀπόγειό της τόν 14ο καί 15ο αἰώνα, ὅταν οἱ εξερευνητές, συμπεριλαμβανομένου τοῦ Vasco da Gama ὁ ὁποῖος ἀνακάλυψε τόν θαλάσσιο δρόμο πρός τήν Ἱνδία, κατέκτησαν τούς ὠκεανούς. Ἡ πόλη ἦταν στό ἐπίκεντρο μιᾶς αὐτοκρατορίας πού ἐκτεινόταν ἀπό τή Βραζιλία μέχρι τήν Ἱνδία. Πολλά ἀπό τά πιό μεγαλοπρεπῆ κτίρια της, ὅπως αὐτά κατά μῆκος τῆς προκυμαίας στό προάστιο τοῦ Belem, εἶναι κληρονομιά τῆς Χρυςῆς Ἐποχῆς.
Ὁ 18ος αἰώνας ἔφερε τό μεγάλο σεισμό τοῦ 1755. Ἕνα μεγάλο τμῆμα τῆς πόλης καταστράφηκε καί ἔπρεπε νά ἀνακατασκευαστεῖ. Ὁ σχεδιασμός ἔγινε σύμφωνα μὲ σύγχρονες ἀρχές, μέ δρόμους νά ἁπλώνονται σέ πλέγμα ἀπό τή Baixa (κάτω πόλη) ἕως τήν καρδιά τῆς πόλης.
Ὁ 20ός αἰώνας ἔφερε πολιτική ἀναταραχή. Τό καθεστώς Estado Novo 1926-74 ἀποδείχθηκε ἡ μεγαλύτερη σέ διάρκεια δικτατορία τῆς Εὐρώπης. Τό τέλος ἦρθε μέ τήν Ἐπανάσταση τῶν Γαρυφάλλων, ἕνα σχεδόν ἀναίμακτο κίνημα τοῦ πορτογαλικοῦ στρατοῦ.
Μιά χώρα πού ταλαιπωρήθηκε ἀπὸ πολλά καί ἀπό πολλούς καί ἄργησε νά μπεῖ στήν τροχιά τῆς «ἀνάπτυξης», ὅπως ἄλλες δυτικές χῶρες. Ἴσως γι' αὐτό σέ πολλά μοῦ θύμιζε τήν Ἑλλάδα τῆς δεκαετίας τοῦ '70... κι αὐτό δέν εἶναι ἀπαραίτητα κακό.
Castelo de São Jorge
Χτισμένο σέ προνομιακή τοποθεσία, μέ μαγευτική θέα στήν πόλη, τό κάστρο τοῦ Ἁγίου Γεωργίου (Castelo de São Jorge) εἶναι ἕνα ἀπό τά πιό σημαντικά ἀξιοθέατα τῆς Λισσαβώνας. Ἡ παλιά μεσαιωνική ἀκρόπολη (alcáçova) ἀποτελεῖται ἀπό τό κάστρο, ἐρείπια τοῦ πρώην βασιλικοῦ ἀνακτόρου καί ἀριστοκρατικές κατοικίες. Ἡ ὀχύρωση τῆς ἀκρόπολης χρονολογεῖται στόν 11ο αἰώνα καί παρουσιάζει χαρακτηριστικά γνωρίσματα τῶν στρατιωτικῶν ὀχυρώσεων τῆς μαυριτανικῆς περιόδου.
Δέν θά καταλάβει κανείς τήν πόλη ἄν δεν ἐπισκεφθεῖ βράδυ τό Bairro Alto ἤ γιά ὅσους γνωρίζουν, ἡ Mouraria (τόπος γέννησης τῶν Fados) καί τό γειτονικό Anjos. Μουσικά σχήματα κάθε ἐθνικότητας, κυρίως λατινοαμερικάνικα καί ἀφρικάνικα δίνουν συναυλίες στά μπαράκια τῆς περιοχῆς. Στήν Alfama, μία ἀπό τίς πιό γοητευικές γειτονιές τῆς πόλης, βρίσκει ὅλες τις κουζίνες τοῦ κόσμου. Ἐξαιρετικές σοῦπες καί μπακαλιαρόπιτα τῆς πορτογαλικῆς κουζίνας, ἀφρικάνικα ἐδέσματα, κινέζικα καί ὅ,τι ἄλλο φαντασθεῖ ὁ νοῦς.
Torre de Belém
ὉΠύργος της Μπελέμ (Torre de Belém)κατασκευάσθηκε τόν 16ο αἰώνα γιά νά προστατεύσει τήν πόλη ἀπό ἐπίδοξους ἐπιδρομεῖς. Στήν περιοχή κατοικοῦσε ἄλλωστε καί ἡ βασιλική οἰκογένεια τῆς Λισσαβώνας. Ἕνα ἀπό τά πιό ἐμβληματικά μνημεῖα τῆς πορτογαλικῆς πρωτεύουσας, ὁ Πύργος τῆς Μπελέμ ἀποτελεῖ ἀκόμη ἕνα σύμβολο τῆς Ἐποχής τῶν Ἀνακαλύψεων. Ἀπὸ τό σημεῖο αὐτό ἀναχώρησαν πολλοί ἐξερευνητές γιά τίς περιπετειώδεις θαλάσσιες ἀνακαλύψεις τους, ἐνῶ γιά πολλούς ναυτικούς ἦταν ἡ τελευταία εἰκόνα πού ἔβλεπαν ἀπό τήν πατρίδα τους.
Museu da Marioneta
Ἕνα ἀπό τά καλύτερα μουσεῖα μαριονέτας! Φιλοξενεῖ μαριονέτες ἀπ' ὅλον τόν κόσμο, ἀλλά καί σύχρονες δημιουργίες, πραγματικά ἔργα τέχνης. Ἕνα ὑποδειγματικό μουσεῖο, με πολλές δραστηριότητες: ἐκδόσεις, παραστάσεις, ἐκπαιδευτικές κ.ἄ.
Ἡ Λισσαβώνα εἶναι μιά πόλη γιά περπάτημα, κι ἄς εἶναι δύσκολο μέ τόσες ἀνηφόρες! Εἶναι μιά πόλη μέ γειτονιές, πολύβουες καί πολύχρωμες πού ἀλλιῶς εἶναι τό πρωί καί ἀλλιῶς τό βράδυ. Εἶναι μιά πόλη γιά νέους ἀνθρώπους κάθε ἡλικίας. Εἶναι μιά πόλη πού σέ τραβάει ἔξω ἀπό τό σπίτι σου!
Ἡ ἐπίσκεψη στή Λισσαβώνα ἦταν μέρος ἑνός ὁκταήμερου ὁδοιπορικοῦ στήν Πορτογαλία τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 2015, ἀπό τή γράφουσα καί τήν κόρη της!