Ἡ Γκερνίκα ἔγινε τό σύμβολο τοῦ ἀντιφασιστικοῦ ἀγώνα καί τῆς φρίκης τοῦ πολέμου. Ἡ πόλη καί ὁ ὁμώνυμος πίνακας. Ἡ πολύνεκρη ἀεροπορική ἐπίθεση ἔγινε ἀπό γερμανούς καί ἰταλούς ἐθελοντές ἀεροπόρους, μέ τή συνεργασία τοῦ Φράνκο, στίς 26 Ἀπριλίου τοῦ1937. Τὴν ἄνοιξη τοῦ 1937 οἱ ἐθνικιστές τοῦ Φράνκο, ἔχοντας ὑπό τόν ἔλεγχό τους τό μεγαλύτερο μέρος τῆς Ἰσπανίας, θέλησαν νά διασφαλίσουν τήν κυριαρχία τους καί στόν Βορρά. Στόχος ἡ κατάληψη τοῦ Μπιλμπάο, τῆς μεγαλύτερης πόλης τῶν ἀνυπότακτων Βάσκων, πού συνεργάζονταν μέ τή δημοκρατική κυβέρνηση τῆς Μαδρίτης. Τό μεγαλύτερο ἐμπόδιο ἦταν ἡ Γκουέρνικα (Γκερνίκα ἡ σωστή προφορά στα ἰσπανικά), πού βρισκόταν σέ στρατηγικό σημεῖο στό δρόμο πρός τό Μπιλμπάο. Ἄλλωστε ἦταν πόλη μεγάλης σημασίας γιά τούς Βάσκους, καθώς ἐκεῖ δέσποζε μιά βελανιδιά, τό Gernikako Arbola (Τό Δέντρο τῆς Γκερνίκα), στο κέντρο τῆς πόλης, ὅπου συνήθιζε νά συνεδριάζει ἡ βουλή τους.

Τυπικά, ἡ ναζιστική Γερμανία ἦταν ουδέτερη στόν Ἰσπανικό Ἐμφύλιο. Συμμετεῖχε, ὅμως, ἐνεργά στίς ἐπιχειρήσεις μέ μιά ὁμάδα ἐθελοντῶν, πού ἦταν ὅλοι τους ἔμπειροι ἀεροπόροι τῆς Λουτβάφε. Ὅπως παραδέχθηκε ἀργότερα ὁ Γκέρινγκ στή Δίκη τῆς Νυρεμβέργης, οἱ νεαροί πιλότοι εἶχαν σταλεῖ μέ διαταγή τοῦ Ράιχ γιά νά ἐμποδίσουν τήν ἐξάπλωση τοῦ κομμουνισμοῦ, ἀλλά καί νά δοκιμαστοῦν σέ συνθῆκες μάχης.

Ἦταν Δευτέρα, ἡ ἡμέρα γιά τό παζάρι στή μικρή ἀλλά ἐμβληματική κωμόπολη τοῦ ἐσωτερικοῦ τῆς ἐπαρχίας τῆς Βισκαΐας. Γύρω ἀπό τήν ἀγέρωχη βελανιδιά, τό προγονικό σύμβολο τῆς πόλης, στρωμένοι πάγκοι καί λιγοστή κίνηση. Οἱ ἐπισκέπτες ἀπό τά γειτονικά χωριά εἶχαν φύγει νωρίς. Ἡ ἐντολή τοῦ δημάρχου ἦταν νά κλείσει ἡ ἀγορά πρίν τό μεσημέρι ὑπό τόν φόβο τῆς προέλασης τῶν δυνάμεων τοῦ Φράνκο, πού κινοῦνταν δέκα χιλιόμετρα νοτιότερα. Στή Γκερνίκα ζοῦσαν περίπου 5.000 ἄνθρωποι, ἀλλά και χιλιάδες δημοκρατικοί πρόσφυγες. Ἀδύνατον νά προσδιορίσει κανείς πόσοι βρίσκονταν στήν πόλη ἐκεῖνο το μεσημέρι. Οἱ μικροπωλητές μαζεύουν τήν πραμάτεια, φυσάει ἕνας ἀπαλός ἀέρας, κυριαρχεῖ μιά ἐκκωφαντική σιωπή. Τότε ἤχησε ὁ πρῶτος συναγερμός ἀπό τό καμπαναριό τῆς ἐκκλησίας. Τό ρολόι ἔδειχνε 16.30, ἡ βελανιδιά κουνήθηκε, τό ἔδαφος σείστηκε ἀπό τά ποδοβολητά. Οἱ περισσότεροι ἔτρεξαν στά πρόχειρα καταφύγια πού εἶχαν ἐτοιμαστεῖ ἕναν χρόνο πρίν, ὅταν βομβαρδίστηκαν τό Ὀτσάντιο καί τό Ντουράνγκο, ὅπου χάθηκε ἡ ζωή πολυάριθμων ἀμάχων. Οἱ συναγερμοί, οἱ καμπάνες καί οἱ σειρῆνες δέν σταμάτησαν νά οὐρλιάζουν γιά τρεῖς ὁλόκληρες ὧρες, καθ' ὅλη τή διάρκεια τῶν βομβαρδισμῶν. Ἦταν ἡ ἄτυπη πρόβα γιά τό ἐνδεχόμενο ἑνός ὁλοκληρωτικοῦ πολέμου, τό πρῶτο παράδειγμα αὐτοῦ τοῦ εἴδους τῆς ἐπίθεσης. Οἱ πρῶτες βόμβες χρησιμοποιήθηκαν γιά νά τρομάξουν τόν πληθυσμό, νά τόν ἀναγκάσουν νά τρέξει ἀτάκτως πρός τά καταφύγια, τά ὑπόγεια τῶν σπιτιῶν… ὅπου μποροῦσε. Ἀκολούθησαν τά κύματα τῶν ἐκρηκτικῶν, οἱ ἀνατινάξεις καί τό δράμα ὁλοκληρώθηκε μέ τίς σφαῖρες ἀπό τά πολυβόλα τῶν ἀεροσκαφῶν πού πετοῦσαν χαμηλά καί σκορποῦσαν τόν θάνατο. Ὅσοι ἔτρεχαν πρός τούς ἀγρούς, πρός τήν ὕπαιθρο, τούς ἀναλάμβαναν τά πυροβόλα.  

Ἡ Ἐπιχείρηση Ἐπίπληξη (Operation Rugen), ὅπως ἦταν ἡ κωδική της ὀνομασία, ἔγινε ἀπό τίς 4:30 τό ἀπόγευμα ἕως τίς 7 τό βράδυ τῆς 26ης Ἀπριλίου 1937. Ἦταν κυριολεκτικά ἕνας περίπατος γιά τούς πιλότους, καθώς ἡ πόλη ἦταν ἀνοχύρωτη. Οἱ βομβαρδισμοί ἦταν καταιγιστικοί καί ἀνηλεεῖς, μέ ἀποτέλεσμα ἡ πόλη σχεδόν νά ἰσοπεδωθεῖ καί ἀπό τίς μεγάλες πυρκαγιές πού ἀκολούθησαν. «Δαχτυλίδι τῆς φωτιᾶς» ὀνομάστηκε ἡ συγκεκριμένη τακτική ἀπό τόν Διοικητή ἐκείνης τῆς ἐπιχείρησης. Τοῦ ἄρεσε τό παραμύθι μέ τό Δαχτυλίδι τῶν Νιμπελοῦνγκεν. Βρῆκε ἐξαιρετική τήν ἰδέα νά συνδεθοῦν τό «Σκοτεινό Δάσος» καί ἡ τρομερή φυλή τῶν νάνων τοῦ μεσαιωνικοῦ πρωσικοῦ ἔπους μέ τούς βομβαρδισμούς. Τήν 26η Ἀπριλίου τό Δαχτυλίδι δέν τό φόρεσε κανείς, οὔτε ἡ ἴδια ἡ Λεγεώνα τοῦ Κόνδορα τοῦ τρομακτικοῦ Φόν Ρίχτχόφεν. Τά τρία ἐργοστάσια ὄπλων τῆς Γκερνίκα εἶχαν μείνει ἄθικτα, δέν ἀποκλείστηκε καμία στρατηγική ὁδός διαφυγῆς, τά κυβερνητικά κτήρια δέν καταστράφηκαν, ἡ μικρή γέφυρα τῆς πόλης, ἡ «ρεντερία» ἔστεκε ἀκόμα περήφανα. Τό σημαντικότερο, ὑπῆρχαν ἐπιζῶντες. Στήν πράξη, ἦταν ἕνας ἄχρηστος βομβαρδισμός, μιά ἀποτρόπαια ἐπίθεση πού στόχευσε μονάχα στόν ἄμαχο πληθυσμό καί τήν ἴδια τήν πόλη. Ἴσως τελικά νά ἦταν ἕνα «πείραμα», μιά «ἄσκηση» σέ μιά μέρα πού σίγουρα δέν ἐπελέγη τυχαῖα, διότι ἦταν βέβαιο πώς λόγῳ τῆς λαϊκῆς ἀγορᾶς τό πλῆθος θά ἦταν συγκεντρωμένο πέριξ τοῦ κέντρου, σέ ὅλους τούς πολυσύχναστους δρόμους τῆς πόλης.

Ὁ ἀριθμός τῶν θυμάτων ἐκείνης τῆς «δοκιμής» δέν ἐξακριβώθηκε ποτέ, δέν κατέστη ποτέ εφικτό, γιατί τά στοιχεῖα ἔκαναν λόγο γιά ἕνα ἀπροσδιόριστο νούμερο μεταξύ 100 καί 1600 νεκρῶν. Εἰκάζεται ὅτι τελικά ἔχασαν τή ζωή τους κάτι λιγότερο ἀπό 300 ἄμαχοι. Σύμφωνα μέ εἰκασίες πού ἀναπτύχθηκαν ἀργότερα, οἱ Γερμανοί θά πρέπει νά ὑπερέβησαν τίς ὁδηγίες τῶν Ἰσπανῶν ὁμοϊδεατῶν τους καί νά ἐκδήλωσαν τήν ἐπίθεση με ὑπερβάλλοντα ζῆλο, ὡς ἀντίποινα γιά τό λιντσάρισμα ἀπό Δημοκρατικούς, ἑνός γερμανοῦ πιλότου, τό ἀεροπλάνο τοῦ ὁποίου εἶχε πέσει κοντά στό Μπιλμπάο, λίγες ἡμέρες νωρίτερα. Ἦταν μιά ἐπίθεση πού ξέσπασε ξαφνικά, μιά καταδρομή χωρίς προηγούμενες ἀναγνωριστικές πτήσεις, χωρίς περιθώρια γιά ἀντίδραση. Ὁ θάνατος ἀμάχων, ἡ καταστροφή μιᾶς πόλης ἐν εἴδει «δοκιμῆς» γιά τίς δράσεις πού θά ἐπαναλαμβάνονταν συχνά κατά τή διάρκεια τοῦ Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Ἐκείνη ἡ μικρή κωμόπολη στή Χώρα των Βάσκων κρίθηκε «στρατηγικῆς σημασίας» λόγῳ τῆς θέσης της. Ἔπειτα διέθετε κι ἐκεῖνα τά τρία σημαντικά ἐργοστάσια ὅπλων πού δυνητικά θά μποροῦσε νά χρησιμοποιήσει σέ μελλοντικό χρόνο ὁ σύμμαχος Φράνκο. Ποιά ἦταν ἡ σχέση τοῦ Φράνκο; Ὁ Στρατηγός ἀρνεῖτο τήν πατρότητα ἤ τήν ἐνεργό συμμετοχή στή σφαγή, ἀπέκλειε τό ἐνδεχόμενο ἐμπλοκῆς τῶν Γερμανῶν καί κατηγοροῦσε ἀνοικτά τίς βασκικές ὀργανώσεις αὐτονομιστῶν. Ὑπολόγιζε ὅμως δίχως τόν νοτιοαφρικανικῆς καταγωγῆς Ἄγγλο ἀνταποκριτή τῶν Times, Τζόρτζ Στίρ, ὁ ὁποῖος ἀποστέλλει τό συγκλονιστικό ἄρθρο του τήν ἑπομένη τοῦ βομβαρδισμοῦ στά κεντρικά τοῦ Λονδίνου. Τό κείμενο δημοσιεύεται στίς 28 Ἀπριλίου καί ἐκθέτει ἀνοιχτά τή γερμανική πολεμική ἀεροπορία. Ἀξίζει νά δεῖτε τήν ταινία Guernica (2016), πού στηρίζεται σ' αὐτά ἀκριβῶς τά γεγονότα.

Διαρρέει ἐπίσης ἡ απόρρητη ἔκθεση τοῦ Πιέτρο Πίνα, ἀξιωματικοῦ τῆς ἰταλικῆς ἀεροπορίας στήν ὁποία ἀναγράφεται ὅτι «ἡ καταστροφή τῆς Γκερνίκα, ἡ ὁποία πραγματοποιήθηκε ἀπό γερμανικά καί ἰταλικά ἀεροσκάφη μᾶς δίνει τό μέτρο γιά ὅλα ὅσα μπορεῖ νά κάνει μιά ἀπρόσμενη ἐναέρια ἐπίθεση στό κέντρο μιᾶς πόλης».

Μόνο στή Δίκη τῆς Νυρεμβέργης ἀποδόθηκε ἡ πραγματική διάσταση. Ὁ ἰθύνων νοῦς τῆς Luftwaffe, ὁ φοβερός καί τρομερός Χέρμαν Γκέρινγκ, παραδέχτηκε τελικά ὅτι ἡ Γκερνίκα ἦταν ἕνας χῶρος ἀποδείξεων γιά τή γερμανική πολεμική ἀεροπορία. «Ἦταν μιά δυσάρεστη ὑπόθεση, ἐντάξει. Ἀλλά δέν μπορούσαμε νά κάνουμε διαφορετικά γιατί δέν ὑπῆρχε ἄλλος χῶρος ἄσκησης γιά νά δοκιμάσουμε τά ἀεροπλάνα μας». Τόσο κυνικά, τόσο ἀνερυθρίαστα κι ἄς μήν εἶχε ποτέ πρόσωπο ἡ φρίκη.

Ἡ ἱστορία ἐξιστορήθηκε δίχως λέξεις, χωρίς νά χρειάζονται λόγια, ἀπό τόν Πάμπλο Πικάσο στό Παρίσι, ὅταν διάβασε στή Le Soir, τήν ἀναδημοσίευση τοῦ κειμένου τοῦ πολεμικοῦ ἀνταποκριτῆ τῶν Times. Τήν ἐποχή τοῦ βομβαρδισμοῦ τῆς Γκουέρνικα, ὁ ἰσπανός ζωγράφος ἐτοίμαζε ἕναν πίνακα, παραγγελία τῆς Δημοκρατικῆς Κυβέρνησης τῆς Μαδρίτης, πού θά κοσμοῦσε τό ἰσπανικό περίπτερο στή Διεθνή Ἔκθεση τῶν Παρισίων. Μόλις πληροφορήθηκε τή μεγάλη σφαγή ἐμπνεύσθηκε τόν συγκεκριμένο πίνακα καί τόν ὀνόμασε Γκερνίκα, θέλοντας νά ἐκφράσει τήν ἀπέχθειά του πρός τούς στρατιωτικούς «πού βύθισαν τήν Ἰσπανία στόν ὠκεανό τοῦ πόνου καί τοῦ θανάτου».

Ὁ πίνακας ἐκτέθηκε τόν Ἰούλιο τοῦ 1937 στή Διεθνή Ἔκθεση τῶν Παρισίων. Ἡ ὑποδοχή τοῦ ἔργου ὡστόσο δέν ἦταν καί ἡ καλύτερη. Ὁ ἀρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ ἔγραψε ὅτι ἡ «Γκερνίκα» ἔβλεπε μόνο τήν πλάτη τῶν ἐπισκεπτῶν, γιατί τούς ἀπωθοῦσε». Ἡ ἰσπανική καί ἡ βασκική κυβέρνηση μίσησαν τήν «Γκερνίκα». Ὁ πρόεδρος Χοσέ Ἀντόνιο Ἀγκίρε ἀπέρριψε τήν προσφορά τοῦ Πικάσο νά δώσει τό ἔργο στούς Βάσκους. Βάσκοι καλλιτέχνες τό χαρακτήρισαν ὡς «ἕνα ἀπό τά πιό ἀδύναμα πού ἔχουν παραχθεῖ ποτέ στόν κόσμο», προσθέτοντας ὅτι ὁ Πικάσο ἁπλῶς «ἀφόδευσε στήν «Γκερνίκα». Ἀρκετοί ἰσπανοί ἀξιωματοῦχοι πρότειναν νά ἀπομακρυνθεῖ τό ἔργο ἀπό τό περίπτερο καί νά ἀντικατασταθεῖ μέ ἕνα ἐντελῶς διαφορετικό. Ὁ Μπουνιουέλ τό βρῆκε τόσο δυσάρεστο πού δήλωσε ὅτι «θά χαιρόταν νά τό ἀνατινάξει». Ἡ «Γκερνίκα» ὡς κάλεσμα γιά τήν ὑπεράσπιση τῆς ἱσπανικῆς δημοκρατίας εἶχε ἀποτύχει πλήρως. Ὅταν ὁλοκληρώθηκε ἡ ἔκθεση, ἡ «Γκερνίκα» δέν εἶχε τήν ἴδια τύχη μέ τό ἔργο τοῦ Μιρό, πού παρουσιάστηκε ἐπίσης στό ἰσπανικό περίπτερο. Δέν ταξίδεψε στήν Ἰσπανία, ἀλλά ἐπεστράφη στόν δημιουργό της. Ὅλα ἔδειχναν ὅτι ἡ «Γκερνίκα» θά εἶχε τόν ρόλο μιᾶς μικρῆς ὑποσημείωσης στήν καριέρα ἑνός ζωγράφου πού φαινόταν ἰδιοσυγκρασιακά ἀκατάλληλος γιά τήν πολιτική τέχνη. 

Οἱ φίλοι τοῦ Πικάσο, ὡστόσο, δέν ἦταν ἔτοιμοι νά παραδώσουν τά ὅπλα. Τό φθινόπωρο τοῦ 1938 συνάδελφοί του ὀργάνωσαν περιοδεύουσα ἔκθεση τῆς «Γκερνίκα» στή Βρετανία μέ σκοπό τή συγκέντρωση χρημάτων γιά τά θύματα τοῦ πολέμου, χωρίς ὅμως τό κοινό νά ἀνταποκριθεῖ μέ θέρμη. Τήν ἴδια ἐποχή ὁ πρῶτος διευθυντής τοῦ Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης τῆς Νέας Ὑόρκης, Ἄλφρεντ Μπάρ, προσπαθοῦσε νά μυήσει τούς Ἀμερικανούς στήν τέχνη τοῦ Πικάσο, ἀλλά τά σχέδιά του – νά ὀργανώσει μιά τεράστια ἔκθεση Πικάσο – δέν εἶχαν εὐοδωθεῖ ἐπειδή δέν μποροῦσε νά ἐξασφαλίσει τούς πίνακες πού χρειαζόταν ἀπό τήν Εὐρώπη. Αὐτό ἄλλαξε, καθώς ἡ ἀπειλή μιᾶς ναζιστικῆς εἰσβολῆς, τή δεδομένη χρονική στιγμή, ἔκανε πολλούς Γάλλους συλλέκτες νά θέλουν νά βγάλουν τούς Πικάσο τους ἀπό τή χώρα. Ὁ Μπάρ θεώρησε ἀπαραίτητο νά ἐντάξει στήν ἐπικείμενη ἔκθεση καί τήν «Γκερνίκα».

Μέ τήν ἰσπανική δημοκρατία σέ ἀπελπιστική κατάσταση, ὁ Πικάσο ἦταν ἀνένδοτος: ὁ πίνακας θά ταξίδευε μόνο γιά νά συγκεντρωθοῦν κεφάλαια ὑπέρ τοῦ ἀγώνα. Τελικά δέχτηκε νά στείλει τό ἔργο στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες ὑπό τήν προϋπόθεση ὅτι θά περιόδευε σέ τέσσερις ἀμερικανικές πόλεις ὥστε νά μαζευτοῦν χρήματα. Ἡ περιοδεία – παρά τό γεγονός ὅτι εἶχε μιά ἐντυπωσιακή λίστα χορηγῶν, συμπεριλαμβανομένων τοῦ ὑπουργοῦ Ἐσωτερικῶν Χάρολντ Ἄϊκς καί συγγραφέων ὅπως ἡ Ντόροθι Πάρκερ καί ὁ Ἔρνεστ Χέμινγουεϊ – ἔπεσε στό κενό. Οἱ Ἀμερικανοί δεν ἦταν ἔτοιμοι γιά τόν τρομακτικά ζοφερό πίνακα τοῦ Πικάσο.

Στίς 15 Νοεμβρίου 1939 – δυόμισι μῆνες μετά τήν ἔναρξη ἑνός νέου πολέμου στήν Εὐρώπη καί δυόμισι χρόνια μετά τό καταστροφικό ντεμποῦτο τῆς «Γκερνίκα» στό Παρίσι – ἡ μεγάλη ἔκθεση στή Νέα «Ὑόρκη «Πικάσο: 40 χρόνια τέχνης» ἔθεσε τό ἐπίμαχο ἔργο στό ἐπίκεντρό της. Ὁ Μπάρ ἀποφάσισε νά τό ἐγκαταστήσει σέ μιά μεγάλη, γκρίζα αἴθουσα μόνο του καί προσεκτικά φωτισμένο. Κάτω ἀπό τό σύννεφο τοῦ νέου παγκοσμίου πολέμου, ἡ μεγάλη ἔκθεση μέ ἔργα τέχνης πού ὁ Χίτλερ προσπαθοῦσε νά διαγράψει λειτούργησε θετικά. Ἀρκετές χιλιάδες ἔσπευσαν στό μουσεῖο τή βραδιά τῶν ἐγκαινίων. Τίς ἑβδομάδες πού ἀκολούθησαν, οἱ θεατές ἔκαναν οὐρά γιά νά δοῦν τήν ἔκθεση καί ἡ προσέλευση ἔσπασε ὅλα τά προηγούμενα ρεκόρ γιά καλλιτέχνη ἐν ζωῆ. «Κολοσσιαία ἐπιτυχία! 60.000 ἐπισκέπτες, περισσότεροι κι ἀπό τήν ἔκθεση τοῦ Βάν Γκόγκ», εἶπε ὁ Μπάρ στόν Πικάσο μετά τίς πρῶτες ἑβδομάδες. Σύντομα, περισσότερα μουσεῖα θέλησαν νά φιλοξενήσουν τήν ἔκθεση. Καί ἐπειδή ἦταν πολύ ἐπικίνδυνο νά ἐπιστρέψουν οἱ πίνακες – συμπεριλαμβανομένης τῆς «Γκερνίκα» – στήν Εὐρώπη, ἄρχισαν νά ταξιδεύουν στή Νέα Ὀρλεάνη, στό Σάν Φρανσίσκο κ.ἀ., μέ ἑκατοντάδες ἐπισκέπτες νά συρρέουν!

Ὁ πόλεμος πού γέννησε τήν «Γκερνίκα» εἶχε χαθεῖ, ἀλλά ἕνας ἄλλος, πιό μεγάλος, μόλις ξεκινοῦσε. Καί ἦταν στή Νέα Ὑόρκη – ὄχι στήν Ἔκθεση τῶν Παρισίων τό 1937 – ὅπου τελικά ἀναγνωρίστηκε ἡ «Γκερνίκα» ὡς δήλωση σχετικά μέ τή φρίκη τοῦ πολέμου.

Μετά τήν ἐπικράτηση τοῦ Φράνκο, τό 1939, ἡ Γκερνίκα βρῆκε προσωρινό καταφύγιο στό Μουσεῖο Μοντέρνας Τέχνης τῆς Νέας Ὑόρκης (ΜΟΜΑ). Τό 1968 ὁ Φράνκο ἐξέφρασε τήν ἐπιθυμία νά ἐκτεθεῖ ὁ πίνακας στήν Ἰσπανία. Ὁ Πικάσο ἀρνήθηκε καί ἐξουσιοδότησε τό ΜΟΜΑ νά ἐπιστρέψει τόν πίνακα στήν Ἰσπανία, μόλις ἀποκατασταθεῖ ἡ δημοκρατία. Αὐτό ἔγινε τό 1975, ὅταν πέθανε ὁ Φράνκο κι ἐνῶ ὁ Πικάσο εἶχε φύγει ἀπό τή ζωή, δύο χρόνια νωρίτερα. Τό 1981 ἡ «Γκερνίκα» ἐπέστρεψε στά πάτρια ἐδάφη καί ἀποτέλεσε ἕνα ἀπό τά σπουδαιότερα ἐκθέματα τοῦ Μουσείου «Πράδο» τῆς Μαδρίτης. Ἀπό τό 1992 κοσμεῖ τό Μουσεῖο Μοντέρνας Τέχνης «Βασίλισσα Σοφία» τῆς Μαδρίτης. 

Γκερνίκα, Καισαριανή καί Δίστομο μαζί

''Μά τί σημασία ἔχει ἕνας ποιητής, ὅταν διακυβεύεται ἕνας πόλεμος;''
Μ' αὐτά τά λόγια ἀναφέρεται ὅτι σχολίασε ὁ δικτάτορας Φράνκο τή δολοφονία τοῦ ποιητῆ Federico Garcia Lorca ἀπό τίς ἰσπανικές φασιστικές δυνάμεις, στίς 19 Αὐγούστου τοῦ 1936. Ἕνα πολιτικό ἔγκλημα πού συγκλόνισε τήν Ἰσπανία στίς ἀρχές τοῦ ἐμφυλίου πολέμου. Ἕνα πολιτικό ἔγκλημα πού συγκλόνισε καί τόν Ἕλληνα ποιητή Νίκο Καββαδία, πού ἐννέα χρόνια μετά, τόν Μάιο τοῦ 1945, δημοσιεύει στό περιοδικό Ἐλεύθερα Γράμματα ἕνα πολτικό ποίημα γιά τό θάνατο τοῦ Ἰσπανοῦ ποιητῆ, μέ τίτλο ''Federico Garcia Lorca''. Στή συνέχεια ὁ ποιητής τό ἐνέταξε στή δεύτερη συλλογή του, Πούσι, τό 1947. Στό ποίημα του ὁ Καββαδίας ἑνοποιεῖ τόν ἀγώνα δύο λαῶν, τοῦ ἑλληνικοῦ καί τοῦ ἰσπανικοῦ, ἐνάντια στόν φασισμό: ἰσπανικός ἐμφύλιος, Λόρκα, Καισαριανή, Δίστομο…